Το πρώτο Γυμνάσιο της πόλης του Αγίου Νικολάου ιδρύθηκε το 1924 ύστερα από συντονισμένες προσπάθειες της τοπικής κοινωνίας και της εκκλησίας ως διτάξιο Ημιγυμνάσιο. Έγινε εξατάξιο το σχολικό έτος 1929-1930, με βάση το νόμο "περί διαρρυθμίσεως των σχολείων Μέσης Εκπαιδεύσεως". Στην αρχή στεγάστηκε στο σπίτι του θεολόγου Μιχ. Αναστασιάδη και φιλοξένησε 42 μαθητές. Το κτήριο που σήμερα στεγάζει το 1ο  Γυμνάσιο Αγίου Νικολάου άρχισε να χτίζεται το 1925 σε οικόπεδο που ανήκε στην Αεροπορική Άμυνα. Για την κατασκευή του το Υπουργείο Παιδείας διέθεσε το ποσό των 150.000 δρχ. και ο Μοναστηριακός Οργανισμός Λασιθίου το ποσό των 500.000 δρχ. Το οικοδόμημα ολοκληρώθηκε με τη συνδρομή της Ενοριακής Επιτροπείας Αγίου Νικολάου. Το εκπαιδευτήριο, όμως, δόθηκε στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, γεγονός που απογοήτευσε τους πολίτες. Απευθύνθηκαν, λοιπόν, στο Υπουργείο Παιδείας και πέτυχαν να παραχωρηθεί το οίκημα στο Ημιγυμνάσιο Αγίου Νικολάου. Η παραχώρηση αυτή έγινε το 1927, επί Οικουμενικής Κυβερνήσεως Ζαΐμη, όταν υπουργός Παιδείας ήταν ο Αθανάσιος Αργυρός.

Το 1928 τοποθετήθηκε στην κορυφή του κτηρίου το ρολόι της πόλης, βάρους ενός τόνου. Το ρολόι αυτό μεταφέρθηκε στο κωδωνοστάσιο της Αγίας Τριάδας (καθεδρικού ναού της πόλης) τον Οκτώβρη του 1939, επειδή κρίθηκε επικίνδυνο. Το Μάρτη του 1931 προστέθηκε το γυμναστήριο. Ο Άγιος Νικόλαος είχε πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο ως το 1931, οπότε ιδρύθηκε το Πρακτικό Λύκειο, που λειτούργησε ως το 1934. Την περίοδο αυτή το σχολείο εμπλουτίστηκε με βιβλιοθήκη, που είχε 750 τόμους βιβλίων, καθώς και τους απαραίτητους ιστορικούς και γεωφυσικούς χάρτες. Την ίδια περίοδο δημιουργήθηκε και το εργαστήριο φυσικοχημείας. Ο τότε φυσικός Κων/νος Τυράκης με τη συμβολή της τοπικής κοινωνίας εξόπλισε το εργαστήριο με όργανα Φυσικής και Χημείας. Παράλληλα, δημιούργησε ζωολογικές και ορυκτολογικές συλλογές.

Η κατάργηση του Πρακτικού Λυκείου άρχισε τμηματικά από το σχ. έτος 1938-39. Κάθε χρόνο καταργούνταν μια τάξη, ώστε το σχ. έτος 1943-44 να λειτουργεί μόνο η έκτη. Το 1943, λόγω των στρατευμάτων κατοχής, η διδασκαλία των μαθημάτων γινόταν στον ιερό ναό Αγ. Τριάδος, όπου μεταφέρθηκαν τα βιβλία και ο απαραίτητος σχολικός εξοπλισμός. Η βιβλιοθήκη του σχολείου την περίοδο που ο στρατός είχε καταλάβει το διδακτήριο μεταφέρθηκε στο σπίτι του Μιχ. Αναστασιάδη. Μετά την κατοχή και ως το 1959, το σχολείο λειτούργησε ως 8τάξιο Γυμνάσιο. Από τον Ιανουάριο του 1948, ο τότε γυμνασιάρχης Ιωάννης Φιλιππάκης προσπάθησε να εξασφαλίσει γυμναστηριακό χώρο. Έτσι, εγκρίθηκε μελέτη κατασκευής υπόστεγου γυμναστικής, με δύο αίθουσες διδασκαλίας στον πάνω όροφο. Το έργο αποπερατώθηκε το 1962. Από το 1959 το γυμνάσιο μετονομάστηκε σε εξατάξιο Γυμνάσιο κλασικού τύπου και έτσι λειτούργησε ως το σχ. έτος 1963-64, ενώ τον επόμενο χρόνο χωρίστηκε σε τριτάξιο Γυμνάσιο και τριτάξιο Λύκειο. Η διάκριση αυτή διατηρήθηκε ως το 1967, οπότε το σχολείο λειτούργησε ως μικτό εξατάξιο Γυμνάσιο. Ο διαχωρισμός σε Γυμνάσιο και Λύκειο επανήλθε το 1976, οπότε και τα δύο σχολεία (Γυμνάσιο και Λύκειο) άρχισαν να λειτουργούν αυτοτελώς (με χωριστή διεύθυνση και διαφορετικό προσωπικό).

Μεταξύ των ετών 1962-1966 κατασκευάστηκε γήπεδο καλαθοσφαίρισης στο προαύλιο, ενώ από το 1966 και ως το 1968 το κτήριο επεκτάθηκε ξανά με την προσθήκη αμφιθεάτρου, όπου μεταφέρθηκε το εργαστήριο φυσικοχημείας, και δύο αιθουσών πάνω από το χώρο του αμφιθεάτρου. Το σχ. έτος 1977-78  ασφαλτοστρώθηκε το προαύλιο και ο χώρος γυμναστικής από την 7η ΜΟΜΑ. Το σχ. έτος 1980-81 το Λύκειο μετετράπη σε Γενικό Λύκειο, ενώ παράλληλα ιδρύθηκε και το Πρότυπο Ελληνικό Κλασικό Λύκειο. Από το 1991 και τα δύο Λύκεια μεταστεγάστηκαν σε νεόδμητο διδακτήριο. Από το 1978 ως το 1991 το υπόστεγο του γυμναστηρίου έγινε κλειστή αίθουσα γυμναστικής, τοποθετήθηκε κεντρική θέρμανση και ανεμιστήρες, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1962 το σχολείο εξοπλίστηκε ακόμα περισσότερο χάρη στο ενδιαφέρον του φυσικού Ηλία Καρύδη και του φυσιογνώστη Σταύρου Αρακαδάκη. Το 1985 ιδρύθηκε στον Άγιο Νικόλαο και δεύτερο Γυμνάσιο, οπότε το σχολείο πήρε τη σημερινή του ονομασία: 1ο Γυμνάσιο Αγίου Νικολάου. Τέλος, το σχ. έτος 1991-92 ξεκίνησαν τα Τμήματα Αθλητικής Διευκόλυνσης. Το σχολείο σήμερα έχει εξοπλιστεί με εργαστήριο πληροφορικής και διαδραστικούς πίνακες σε 5 αίθουσες. Ανακαινίστηκε από τη διευθύντρια κ. Έλση Ορφανάκη, ενώ ο χώρος του γυμναστηρίου μετετράπη φέτος σε χώρο πολλαπλών εκδηλώσεων μετά από ενέργειες του διευθυντή Ιωάννη Σταμέλου.

Η δράση της ομάδας μας

Η ομάδα μας συνέλεξε πληροφορίες από ανθρώπους που είχαν σημαντική σχέση με το Γυμνάσιο. Συγκεκριμένα, πήραμε συνέντευξη από τον πρώην δήμαρχο του Αγίου Νικολάου, κ. Γεώργιο Χατζιδάκη, ο οποίος ήταν από τους πρώτους μαθητές που φοίτησαν στο χώρο αυτό. Μας μετέφερε την εμπειρία του από τα χρόνια εκείνα, μας διηγήθηκε πώς ως μαθητές πληροφορήθηκαν την κήρυξη του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου και μας μίλησε για τις εκδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν τότε (θεατρικές, μουσικές και γυμναστικές εκδηλώσεις, εκδρομές).

Η ιστορία του 1ου Γυμνασίου μέσα από τη συνέντευξη του πρώην Δημάρχου Αγίου Νικολάου Γεωργίου Χατζηδάκη με εικόνες των δεκαετιών 60 και 70. 

Επιπλέον, μιλήσαμε με τον κ. Ηλία Καρύδη, που διατέλεσε διευθυντής του τότε Γενικού Λυκείου την περίοδο 1985-1990.

Μιλήσαμε, επίσης, με τους γονείς, τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας που φοίτησαν στο σχολείο αυτό και συγκεντρώσαμε παλιές φωτογραφίες από συντοπίτες μας.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στον κ. Νίκο Πάγκαλο, φωτογράφο και τον κ. Μανόλη Ζωγραφάκη, γιατρό, για το πλούσιο υλικό που μας παραχώρησαν.

Επίσης, ευχαριστούμε τον αρχιτέκτονα κ. Κωστή Φούσκη για την κατασκευή της μακέτας του σχολείου μας.

Βιντεοθήκη

Εικόνες από το 1ο Γυμνάσιο Αγίου Νικολάου και τις δραστηριότητες του στις δεκαετίες '60 και '70. 

Συνέντευξη του πρώην Δημάρχου Αγίου Νικολάου στους μαθητές του 1ου Γυμνασίου Αγίου Νικολάου. 

Βιβλιογραφία

Αποστολάκου, Β., Αρακαδάκη, Μ., Δερμιτζάκης, Μ., Ντρίνια, Χ., Κλώντζας, Μ., Μοσχόβη, Γ. & Σωρού, Μ., Ο Άγιος Νικόλαος και η περιοχή του. Άγιος Νικόλαος 2010.

Μαμάκης, Γ., Το Μεραμβέλλον εν παιδεία φθεγγόμενον. Άγιος Νικόλαος Κρήτης 2003.

Σχολικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Το σχολείο μας, το πιο παλιό σχολείο της πόλης. Άγιος Νικόλαος 2003 (Βιβλιοθήκη 1ου Γυμνασίου Αγ. Νικολάου).