Το νησί κάστρο

Η Σπιναλόγκα είναι ένα μικρό νησί που βρίσκεται στο κόλπο της Ελούντας. Το όνομα Σπιναλόγκα προήλθε μετά την κατάληψη από τους Ενετούς κατά μία άποψη εξαιτίας του σχήματος του νησιού (μακρύ αγκάθι).

Η ιστορία του νησιού σηματοδοτείται από την κατασκευή του φρουρίου, το οποίο κατασκευάστηκε το 1579-1586 με καθοδήγηση Ιταλών μηχανικών. Σημαντικές προσθήκες έγιναν και αργότερα, με σημαντικότερη αυτή του 1630. Στη διάρκεια των αγώνων κατά των Τούρκων που κυριάρχησαν στην Κρήτη, το φρούριο γίνεται καταφύγιο εκατοντάδων Κρητών προσφύγων και ορμητήριο των Χαΐνηδων (αντάρτες πολεμιστές).

Επί Ενετοκρατίας το φρούριο της Σπιναλόγκας υπήρξε ένα από τα ισχυρότερα σε όλη την Κρήτη, μαζί με της Γραμβούσας και της Σούδας. Οι Ενετοί, όταν οχύρωσαν το φρούριο, σχεδίασαν πολύ καλά την άμυνα. Αυτό φάνηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αφού παραδόθηκε  στους Τούρκους πολλά χρόνια μετά την κατάληψη του Χάνδακα.

Το λιμάνι της Σπιναλόγκας έχει την είσοδό του στραμμένη προς τα Βορειοανατολικά, και στο μέσον του υπάρχει μια βραχονησίδα που σχηματίζει δύο περάσματα. Στο λιμάνι βρίσκονται οι αλυκές, οι οποίες έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην οικονομία. Μετά την οχύρωση του λιμανιού της Σπιναλόγκας, οι αλυκές αναπτύχθηκαν. Οι Βενετοί το 1653 αναγκάστηκαν να τις καταστρέψουν για να μην αποφέρουν έσοδα στον εχθρό, οι Τούρκοι όμως φρόντισαν να τις ανασυγκροτήσουν. Η Σπιναλόγκα, η Γραμβούσα και η Σούδα ήταν τα τρία μικρά νησιά--φρούρια που δε μπόρεσαν οι Οθωμανοί να καταλάβουν.

Φωτογραφία της Σπιναλόνγκας τότε και τώρα

Το νησί των λεπρών

Το 1903 το νησί λειτούργησε ως λεπροκομείο με φροντίδα της Κρητικής Πολιτείας. Υπήρχαν πολλά νησιά που μπορούσαν να πάρουν τη θέση της Σπιναλόγκας αλλά επιλέχτηκε αυτό, διότι βρίσκεται κοντά στην ξηρά. Έτσι, ήταν εύκολο να γίνεται η τροφοδοσία. Η Σπιναλόγκα από το 1903 και ως το 1913 δεχόταν λεπρούς μόνο από την Κρήτη. Το 1913, όταν ενώθηκε η Κρήτη με την Ελλάδα, άρχισαν να έρχονται λεπροί και από την υπόλοιπη Ελλάδα.

Η κυρία Δόξα Μαυροειδή (που δε θέλησε να μας δώσει άλλες πληροφορίες για την ίδια) μας μίλησε για τη ζωή στο νησί σε μια συνέντευξη που παραθέτουμε ολόκληρη.

[Η ζωή] ήταν αρχικά πολύ δύσκολη, αργότερα όμως, όταν οργανώθηκε λίγο η κατάσταση, άρχισε να γίνεται ένας «παράδεισος» για αυτούς. Δεν ήταν, βέβαια, πραγματικός παράδεισος αλλά τουλάχιστον δεν ζούσαν κυνηγημένοι".

Στη Σπιναλόγκα υπήρχαν καφενεία και αγορά που περιείχε μαγαζιά (οπωροπωλεία, φούρνο). Επίσης, υπήρχε θέατρο και κινηματογράφος. Οι λεπροί έπαιρναν επίδομα από την ελληνική κυβέρνηση (αρχικά 1 δραχμή την ημέρα, αργότερα 20). Με το επίδομα αυτό μπορούσαν να κάνουν τις αγορές τους και μάλιστα να στέλνουν χρήματα στους δικούς τους ανθρώπους που ζούσαν έξω από το νησί. Η Πλάκα αναπτύχθηκε αργότερα, λόγω της Σπιναλόγκας.

Η κ. Μαυροειδή θυμάται ότι

οι γάμοι γίνονταν κανονικά. Γεννηθήκαν 120 υγιή παιδιά, τα οποία δεν μπορούσαν να μείνουν με τους γονείς τους και γι’ αυτό τα έδωσαν για υιοθεσία. Υπήρχε εκπαίδευση για τα παιδιά που διέμεναν στο νησί, τα οποία, ενώ ζούσαν κάτω από δύσκολες συνθήκες, ζούσαν ανέμελα, χωρίς έγνοιες. Στη Σπιναλόγκα δημιουργήθηκε η "Αδελφότητα Ασθενών Σπιναλόγκα" της οποίας ήταν πρόεδρος ο Επαμεινώνδας Ρεμουντάκης που οργάνωσε το νησί (καθαριότητα, δικαιώματα των λεπρών κλπ). Το 1938 χτίστηκε το νοσοκομείο και άρχισε να λειτουργεί το 1939. Γιατρός εκεί ήταν ο νομίατρος νομού Λασιθίου κ. Γραμματικάκης. Υπήρχε επίσης ένα απολυμαντήριο, όπου απολυμαίνονταν τα νομίσματα και τα αντικείμενα με φορμόλη. Οι λεπροί απέκτησαν το δικαίωμα της ψήφου και τη δυνατότητα να παίρνουν για λίγες μέρες άδεια για να επισκέπτονται τους δικούς τους.

Τα συναισθήματα των ανθρώπων που έμεναν πίσω ήταν θλίψη και πόνος, διότι έχαναν ένα δικό τους άνθρωπο και δεν ήξεραν πότε και αν θα τον ξαναδούν. Η Σπιναλόγκα έκλεισε το 1957 και οι τελευταίοι λεπροί έφυγαν τον Ιανουάριο του 1958.

Οι φωτογραφίες και τα αντικείμενα που παρουσιάζονται στη συνέχεια προέρχονται από το αρχείο της κ. Δόξας Μαυροειδή.

Μπουκάλια από φάρμακα από την Σπιναλόνγκα.

Ντουλάπι με τα ιατρικά εργαλεία του γιατρού.

Επιστολή με την ένδειξη "ΑΠΕΛΥΜΑΝΘΗ"

Πρόεδρος της Σπιναλόνγκας Ρεμουντάκης

Η Σπιναλόγκα στην τέχνη

Η ιστορία της Σπιναλόγκας ενέπνευσε τη Βρετανίδα συγγραφέα Victoria Hislop να γράψει το βιβλίο "Το νησί".

Το βιβλίο βρήκε μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό και έγινε επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά το 2010-11. Ένα μέρος των γυρισμάτων έγινε στο σχολείο μας, που μεταμορφώθηκε σε νοσοκομείο για τις ανάγκες της σειράς. Στη σειρά συμμετείχε η συμμαθήτριά μας Δέσποινα Μαυροειδή.

Και ντόπιοι όμως ερευνητές και συγγραφείς εμπνεύστηκαν από το συγκεκριμένο νησί, όπως η δημοσιογράφος Ελένη Βλάσση με το ντοκυμαντέρ της "Ο τόπος που δακρύζουν οι θεοί", ο Γιώργος Πρατσίνης με το "Ο γιατρός της Σπιναλόγκας" και η Άννα Γιακουμάκη με το "Σπιναλόγκα, η αληθινή ιστορία - ντοκουμέντο" που βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα.

Ακόμα ένας καλλιτέχνης δημιούργησε προσφάτως την εικαστική του παρέμβαση, με τίτλο "Εσύ, ο τελευταίος λεπρός", ο Κώστας Τσόκλης. Στις 2 Ιουνίου 2012 εγκαινιάστηκε η έκθεση  του καταξιωμένου καλλιτέχνη, η οποία απλώνεται σε όλη τη Σπιναλόγκα, αφού στόχος του είναι να μετατρέψει όλο το νησί σε έργο τέχνης. Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 31 Οκτωβρίου 2012.

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στις ιστοσελίδες www.tovima.gr  και www.dimosagn.gr (τελευταία επίσκεψη, 29/6/12).

Βιντεοθήκη

H συνέντευξη της Μαρίας Αρακαδάκη, καθηγήτρια του ΑΠΘ, στους μαθητές του 1ου Γυμνασίου Αγίου Νικολάου.

H συνέντευξη της Victoria Hislop στους Μαθητές του 1ου Γυμνασίου Αγίου Νικολάου.

H συνέντευξη της Άννας Γιακουμάκη στους μαθητές του 1ου Γυμνασίου Αγίου Νικολάου.