Άρωμα μαστίχας    

Στο μυαλό των περισσότερων η Χίος ταυτίζεται με τη μαστίχα! Η μαστίχα είναι το προϊόν του μαστιχοφόρου σκίνου που ευδοκιμεί ήδη από την αρχαιότητα αποκλειστικά στο νότιο τμήμα της Χίου. Αυτό είχε σαν επακόλουθο η ιστορία του τόπου να συνδεθεί άρρηκτα με το προϊόν. Από την εποχή της παρακμής του Βυζαντίου πολλοί λαοί διεκδίκησαν  με πείσμα την κατοχή της Χίου για να εξασφαλίσουν το αποκλειστικό εμπόριο της μαστίχας.
                                                                 

Σε τι μας χρησιμεύει η μαστίχα;

• Για ... μάσημα! Στη Ρώμη η συνήθεια αυτή διαδόθηκε στην υψηλή κοινωνία. Τη μασούσαν για λόγους στοματικής υγιεινής, για λευκότερα δόντια, για να αρωματίζουν την αναπνοή, για ευχαρίστηση!
• Για να θεραπεύει τις φλεγμονές του στομάχου, των εντέρων, του ήπατος.
• Για ανάκτηση δύναμης μετά απο καρδιακά νοσήματα.
• Ως καλλυντικό σε κρέμες προσώπου ( "...ανακολλά δε και τρίχας εν οφθαλμοίς" , Διοσκουρίδης 1ος αι. μ.χ.).
• Ως συστατικό σε διάφορες γαστριμαργικές συνταγές.

  Και κάτι περίεργο! Οι Χιώτισσες μέχρι πρόσφατα... σπάνια χρησιμοποιούσαν τη μαστίχα στη μαγειρική καθώς την έχουν ταυτίσει με σκληρή δουλειά και δε θέλουν ούτε να τη μυρίζουν !!!

Σχίνος ο Μαστιχοφόρος 

Ο σχίνος είναι ένας αειθαλής θάμνος, αυτοφυής στη Μεσόγειο, που ευδοκιμεί σε άγονα  και πετρώδη εδάφη. Επιβιώνει σε συνθήκες απόλυτης ξηρασίας εκμεταλλευόμενος και την παραμικρή πρωινή υγρασία. Όταν χαραχτεί ο φλοιός του σκίνου,  ρέει μία διαφανής ρητίνη που μετά από λίγες μέρες πήζει. Αυτή είναι η μαστίχα.

"Το δέντρο που πληγώναμε"

Τέλη Μάη με αρχές Ιούνη οι χωρικοί καθαρίζουν το έδαφος από τα αγριόχορτα, κάτω από τους "σκίνους", το σκουπίζουν με σκούπα για να φύγουν τα πετραδάκια και σε έναν κυκλικό χώρο γύρω από το θάμνο, "το τραπέζι",  ρίχνουν ασπρόχωμα κοσκινισμένο. Το "κέντος", δηλαδή το χάραγμα του κορμού και των κλαδιών του θάμνου γίνεται νωρίς το πρωί, με την ανατολή του ήλιου μέχρι τις δέκα ή έντεκα η ώρα, "πριν πιάσει η ζέστη" . Οι σταγόνες της ρητίνης που στάζουν στο ασπρόχωμα στερεοποιούνται και μαζεύονται ένα μήνα μετά το "κέντημα", τις πρωινές ώρες. Πρώτα μαζεύουν από κάτω τις πίτες, τα μεγάλα κομμάτια μαστίχας, ύστερα ξύνουν όση μαστίχα έχει μείνει στον κορμό και έπειτα το υπόλοιπο το σκουπίζουν και το βάζουν στα τσουβάλια.

Τα εργαλεία του "κέντους" 

Το κέντος των μαστιχόδεντρων (το χάραγμα, δηλαδή, των σχίνων) παλιότερα γινόταν με το κεντητήρι. Σήμερα χρησιμοποιούν το σφυράκι ή το σουβλί ή αλλιώς κορακόμυτο. "Με το σφυρί χτυπάμε το δέντρο και το πληγώνουμε ενώ με το κορακόμυτο τραβάμε και κάνουμε πληγή στο δέντρο, συνήθως σε μικρά, νέα δέντρα".

Η ρητίνη που προέρχεται από κεντιές χαμηλά κοντά στο χώμα δημιουργεί μια μικρή λίμνη από μαστίχι και όταν στεγνώσει αυτό ονομάζεται πίτα. Αυτό το μαζεύουν με το τιμιτήρι. Αυτό γινόταν για να μαζεύουν καθαρότερο μαστίχι, επειδή δεν είχαν πολλά νερά να τα πλένουν. Τώρα μαζεύονται σωρηδόν και πλένονται με σπατάλη νερού.

Η συρματόβουρτσα, το χτενάκι και η γυριστή σπάτουλα χρησιμοποιούνται για να ρίχνουμε το μαστίχι από τον κορμό του δέντρου. Για τα δύσκολα σημεία που είναι κολλημένο πολύ το μαστίχι χρησιμοποιούμε κλαδευτήρι.

 

Πάστρεμα και δανεικές 

Μετά τη συγκομιδή, στην οποία απασχολείται όλη η οικογένεια, ακολουθεί το καθάρισμα του μαστιχιού. "Το πιο μεγάλο βάσανο του μαστιχιού είναι το "πάστρεμα", εργασία που παραδοσιακά αναλαμβάνουν αποκλειστικά οι γυναίκες. Το κοσκινίζουν για να φύγουν  κλαδάκια, φύλλα και χώματα, το πλένουν και το απλώνουν στα σπίτια για να στεγνώσει. 

Η διαδικασία αυτή ξεκινάει από τα τέλη του Σεπτεμβρίου μέχρι και την άνοιξη. Αυτή η δουλειά είναι κουραστική, βαρετή και μονότονη και για αυτό γίνεται ομαδικά, σε παρέες με "δανεικές". Κάθε γυναίκα φωνάζει τις φίλες της για να τη βοηθήσουν και ανάλογα ανταποδίδει και εκείνη. Συνήθως δουλεύουν τρίωρα ή τετράωρα. Στο σπίτι που γίνεται το πάστρεμα βάζουν το σινί -ένα μεγάλο στρογγυλό μεταλλικό ταψί- σε ένα χαμηλό τραπέζι και γύρω γύρω κάθονται οι γυναίκες φορώντας τις άσπρες μαντίλες στο κεφάλι τους και ποδιές για να μην κολλήσουν μαστίχα τα ρούχα τους και τα μαλλιά τους. Η  οικοδέσποινα πάντα φτιάχνει κάτι για να "φιλέψει" τις φίλες της: κουρκουμπίνια, σάμαλι, φρούτα. Για να περνάει η ώρα πιο ''ευχάριστα'' ανταλλάσσουν νέα για τους χωριανούς (κουτσομπολιά)· "λέμενε παραμύθια, αστεία και αινίγματα να γελούμενε και λιγάκι".
Σήμερα συνεχίζεται αυτή η διαδικασία, αν και αυτοί που ασχολούνται με το μαστίχι ανήκουν σε μεγαλύτερες ηλικίες .

Αινίγματα

Η εκμετάλλευση της μαστίχας

Οι πρώτες πληροφορίες για την συστηματική οργάνωση της εμπορίας της μαστίχας ανάγονται στην περίοδο της κατοχής της Χίου από τους Γενουάτες.
Συγκεκριμένα, το 1347 ιδρύθηκε στη Χίο η εμπορική, μετοχική εταιρεία «ΜΑΟΝΑ», σκοπός της οποίας ήταν η είσπραξη των φόρων καθώς και η αποκλειστική διαχείριση και η εμπορία της μαστίχας. Η εμπορία της μαστίχας απελευθερώθηκε επί τουρκοκρατίας αλλά σημαντικό μέρος της παραγωγής παρακρατούνταν από τις τουρκικές αρχές ως φόρος υποταγής σε ειδικό απεσταλμένο του Σουλτάνου. Η ακμή του εμπορίου της μαστίχας διατηρήθηκε ως τις αρχές του 20ου αιώνα, οπότε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος επέφερε κρίση και στη μαστίχα, γεγονός που ανάγκασε τους μαστιχοπαραγωγούς να αναστείλουν την καλλιέργεια του μαστιχόδεντρου.

Συνέπεια της δυσμενούς αυτής κατάστασης ήταν η εκδήλωση συγκροτημένου ενδιαφέροντος από την πλευρά των παραγωγών που με το χρόνο έλαβε αγωνιστική μορφή. Αλλεπάλληλες συσκέψεις και συγκεντρώσεις μαστιχοπαραγωγών πραγματοποιούνται κατά το 1930-1936 στα κεντρικότερα Μαστιχοχώρια όπου διαδηλώνεται η ομόθυμη επιθυμία της λύσης του προβλήματος δια της συνεταιριστικής οδού.

Το τέλος του πολέμου και η αποκατάσταση της ομαλότητας οδήγησε τους παραγωγούς στην εκ νέου παραγωγή μαστίχας. Το προϊόν δεν μπόρεσε όμως να αποκτήσει την προηγούμενη προνομιούχο θέση του.

Η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου (Ε.Μ.Χ.)  ιδρύθηκε το 1938 βάσει του Νόμου 1390· είναι Αναγκαστικός Συνεταιρισμός και αποτελεί το φορέα αποκλειστικής διαχείρισης της φυσικής Μαστίχας Χίου τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Το πρώτο της διοικητικό συμβούλιο απαρτίστηκε από τους Γ. Σταγκούλη ως πρόεδρο, Γ. Θεοτοκά ως αντιπρόεδρο, Ι. Γεώργαλο, Κιμ. Πυργάρη, Ιακ. Αμύγδαλο, Μ. Τριαντάφυλλο ως μέλη, και Ι. Κουφοπαντελή, Χρ. Σπαρούνη και Κ. Γιάνναρη ως μόνιμα μέλη.

Αποτελεί την συλλογική έκφραση 20 πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών των 24 Μαστιχοχωρίων που βρίσκονται στην νότια Χίο.
Σήμερα, η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου αριθμεί περίπου 4.850 μέλη και είναι ένας από τους μεγαλύτερους σε μέγεθος οργανισμούς της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.

Η Ε.Μ.Χ. παράγει, συσκευάζει και εμπορεύεται φυσική μαστίχα Χίου, μαστιχέλαιο και μαστιχόνερο, σκόνες μαστίχας και τσίχλες ΕΛΜΑ.
Η εμπορική της δραστηριότητα είναι κυρίως εξαγωγική αφού περίπου το 65% της ετήσιας παραγωγής της μαστίχας Χίου προωθείται στις αγορές του εξωτερικού. Είναι αξιοσημείωτο δε ότι τα σημαντικότερα προϊόντα της Ε.Μ.Χ είναι προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.).

mastihashop
Το καλοκαίρι του 2002 η ΕΜΧ ίδρυσε τη MEDITERRA A.E. με σκοπό τη δημιουργία αλυσίδας καταστημάτων λιανικής πώλησης μαστίχας και προϊόντων μαστίχας με το εμπορικό σήμα mastihashop.

Μέχρι σήμερα το δίκτυο αριθμεί οκτώ καταστήματα στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Χίο, στην Αθήνα, στον Πειραιά, στην Κηφισιά, στη Θεσσαλονίκη, στο Βόλο, στο Ναύπλιο και στο Διεθνές Αεροδρόμιο Αθηνών «Ελ. Βενιζέλος». Τον Οκτώβρη του 2006 λειτούργησε το πρώτο εκτός Ελλάδας mastihashop στη Λευκωσία της Κύπρου και τώρα λειτουργούν τέσσερα ακόμα καταστήματα στο εξωτερικό, ένα στην Νέα Υόρκη, δυο στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας και ένα στο Παρίσι. Στα καταστήματα παρουσιάζονται δεκάδες διαφορετικά προϊόντα μαστίχας τα οποία ταξινομούνται σε 6 διαφορετικές κατηγορίες: φυσική μαστίχα, τρόφιμα, βιολογικά παραδοσιακά προϊόντα, ποτά, φαρμακευτικά, καλλυντικά και λαογραφικά.