Αγία Σοφία

(Νικολέτα Γκαγκάνη)

Ο ιερός ναός της Αγίας Σοφίας βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του ιστορικού κέντρου της πόλης, σε άμεση γειτνίαση με την ανατολική πλευρά των βυζαντινών τειχών. Είναι το παλιότερο σωζόμενο κτίσμα της Δράμας. Η ηλικία του υπερβαίνει ήδη τα χίλια χρόνια, καθώς τα χαρακτηριστικά του - από τα μέχρι τώρα υπάρχοντα στοιχεία - επιτρέπουν το χρονικό προσδιορισμό της κατασκευής του κατά τη διάρκεια του 10ου αιώνα. Για την κατασκευή του ναού χρησιμοποιήθηκαν οι ίδιες πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν και για την κατασκευή των τειχών. Μεταξύ των λίθων παρεμβάλλονται επίσης και ζώνες πλίνθων.

Aγία Σοφία - 'Αποψη από ΝΑ. (Πηγή: "Δραμινά χρονικά" 1980, σ. 16.)

 Οι συνθήκες ανέγερσης του μνημείου μας είναι άγνωστες, η οικοδόμηση του όμως πέφτει μέσα σε περίοδο μεγάλης ακμής του Βυζαντίου, στη διάρκεια  της οποίας στο θρόνο ανέρχεται μια σειρά σπουδαίων αυτοκρατόρων της Μακεδονικής δυναστείας, που αρχίζει με τον Λέοντα ΣΤ'' τον Σοφό και τελειώνει με τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο.

 Ο Ναός της Αγίας Σοφίας πρέπει να ήταν αρχικά χτισμένος στο υψηλότερο σημείο της περιοχής, το επίπεδο του οποίου ήταν τότε αρκετά χαμηλότερο από το σημερινό. Μεταγενέστερες επιχωματώσεις συντέλεσαν στην άνοδο του επιπέδου, με αποτέλεσμα να «βυθιστεί» το κτίσμα στο έδαφος και να ενισχυθεί έτσι η στατικότητα του. Αυτός ήταν ίσως και ο λόγος που το κτίριο σώθηκε από το φοβερό σεισμό του 1829, ο οποίος ισοπέδωσε τη Δράμα. Βεβαίως ο ναός, όπως σώζεται σήμερα, είναι προϊόν διαδοχικών οικοδομικών φάσεων, που άρχισαν, καθώς φαίνεται, από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια. Πρόκειται για τρουλλαίο μεταβατικού τύπου ναό με περίστωο.

Αγία Σοφία

 Ο ναός είναι πιθανόν αρχικά να ήταν αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας είχε μετατραπεί σε μουσουλμανικό τέμενος με την ονομασία "Μπέη τζαμί". Πότε ακριβώς έγινε αυτή η αλλαγή δεν μας είναι γνωστό. Για την εξυπηρέτηση των νέων αναγκών προστέθηκε τότε στη δυτική πλευρά του κτιρίου ο ευρύχωρος προθάλαμος, το επίπεδο του οποίου  είναι κατά δύο μέτρα υψηλότερο από το επίπεδο του παλαιού ναού. Ο ακάλυπτος χώρος στη βόρεια πλευρά του ναού υπήρξε τούρκικο νεκροταφείο, ενώ το σημερινό καμπαναριό της αποτελούσε βάση μιναρέ.

Κατά τη διάρκεια της πρώτης βουλγαρικής κατοχής οι Βούλγαροι σχεδίαζαν να μετατρέψουν την εκκλησία σε μουσείο, γεγονός που προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση του Μητροπολίτη Αγγαθαγγέλου. Μετά την απελευθέρωση της Δράμας από τους Βούλγαρους ο ναός αποδόθηκε και πάλι στην ορθόδοξη χριστιανική λατρεία. Το 1922 ο βυζαντινός ναός του 10ου αιώνα ονομάστηκε αυθαίρετα από τους πρόσφυγες «Ναός της του Θεού Σοφίας» και αργότερα ονομάστηκε απλά «Αγία Σοφία». 

Εσωτερικό ιερού ναού Αγίας Σοφίας

Στο ιερό σώζεται μέρος της αρχικής τοιχογραφίας που απεικονίζει την Κοίμηση της Θεοτόκου και αγιογραφήθηκε κατά την ανέργεση του ναού. Επίσης, αξιόλογη  λαϊκότροπη τοιχογραφία του 1917, που εικονίζει σκηνές από τη Δευτέρα Παρουσία, σώζεται στο νάρθηκα της εκκλησίας.

Αγία Σοφία - εσωτερικό ναού

Ο Ιερός Ναός της Αγίας Σοφίας αποτελεί πραγματικό κόσμημα για την Δράμα και είναι για τους πιστούς ένας πανίερος χώρος λατρείας, που προσθέτει στην αίγλη της ορθόδοξης ιεροπραξίας και την αίγλη της μακρόχρονης ιστορίας του.

Πηγές:

*  Άρθρο των Α. Κούντουρα και Χ. Μπακιρτζή, "Η Αγία Σοφία Δράμας", που περιέχεται στον τόμο "Η Δράμα και η Περιοχή της, Ιστορία και Πολιτισμός", (Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης , Δράμα 24-25 Νοεμβρίου 1989), Δράμα 1992.

* "Η Δράμα. Ο νεοκλασικισμός στην αστική αρχιτεκτονική της πόλης", Δέσποινα Αϊβαζόγλου-Δόβα, έκδοση Δ.Ε.Κ.Π.Ο.Τ.Α, Δράμα 2002.