Οι καπναποθήκες της Δράμας

(Ασημίνα Κατσέα)

Οι καπναποθήκες αποτελούν ακόμη και σήμερα το ασφαλέστερο σημάδι της οικονομικής προόδου και της ευημερίας της πόλης στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Κατά τη διάρκεια της εικοσαετίας 1840-1860 η καλλιέργεια του καπνού είχε επεκταθεί παρά πολύ και η εξαγωγική ποσότητα ήταν παρά πολύ σημαντική. Η ανάπτυξη αυτή είχε ως αποτέλεσμα, το 1874, να χτιστεί το πρώτο καπνομάγαζο στην περιοχή των πηγών που ανήκει στον Ι. Αναστασιάδη, ενώ μερικά χρόνια αργότερα, γύρω στα 1880, ανοικοδομούνται οι καπναποθήκες του γαλλικού μονοπωλίου καπνού. 
Η καλλιέργεια του καπνού ήταν η κύρια ασχολία των κατοίκων του κάμπου της Δράμας και βασικός οικονομικός παράγοντας ανάπτυξης της από το 1800 και μετά. Από τη συνολική έκταση της καλλιεργήσιμης γης του σαντζακίου Δράμας, τα 8000 στρέμματα, δηλαδή σχεδόν το 1/7, αφιερωνόταν αποκλειστικά στην καλλιέργεια καπνού. Μετά το καπνομάγαζο Αναστασιάδη, και με την άνθηση της επεξεργασίας του καπνού, ένας μεγάλος αριθμός καπναποθηκών ανοικοδομείται στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας. Η επιλογή της περιοχής αυτής για την ανέγερση των καπναποθηκών ήταν σκόπιμη. Η υγρασία που υπάρχει στην περιοχή λόγω των φυσικών πηγών δίπλα στις καπναποθήκες ήταν αναγκαία προϋπόθεση για τη φύλαξη και την επεξεργασία των φύλλων του καπνού. 
Ωστόσο, η εγκατάσταση των καπναποθηκών σε μια περιοχή, όπου βρισκόταν κυρίως κήποι και μπαξέδες, δεν έγινε δεκτή αδιαμαρτύρητα από τους κατοίκους της περιοχής. Όταν αυξήθηκαν οι ανάγκες για την επεξεργασία του καπνού, τα καπνομάγαζα ανοικοδομήθηκαν, εκτός από την περιοχή της Αγίας Βαρβάρας, σε διάφορα σημεία της πόλης. Τα πολυώροφα κτίσματα των καπναποθηκών, που διασώζονται σήμερα, αποτελούν μεγάλα συμπαγή οικοδομήματα από πέτρα και τούβλο με σιδερένιες πόρτες και κεπέγγια, και συνήθως με βαθιά υπόγεια και μεγάλους χώρους αποθήκευσης στη σοφίτα.

 
Εκτός από το χρηστικό προορισμό τους, τα καπνομάγαζα τόνιζαν την οικονομική δύναμη του ιδιοκτήτη τους. Η σχεδίαση τους, πέρα από τις λειτουργικές προδιαγραφές, εξέφραζε και την επιθυμία να εντυπωσιάσουν με την αρχιτεκτονική τους μορφή. Ακόμη και σήμερα τα ελάχιστα πια καπνομάγαζα που έχουν απομείνει σηματοδοτούν το χώρο της πόλης και αποτελούν πολύτιμες μαρτυρίες της ιστορικής φυσιογνωμίας και εικόνας της. 

Με την εφαρμογή του νέου σχεδίου που εγκρίνεται το 1930 και την ανοικοδόμηση που ακολούθησε, κύρια την μεταπολεμική περίοδο, καταστράφηκε ένας σημαντικός αριθμός καπναποθηκών που φανέρωνε την μεγάλη ανάπτυξη της πόλης κατά την περίοδο της Τουρκικής κατοχής. Σήμερα σώζονται και κρίθηκαν διατηρητέα μνημεία πέντε καπναποθήκες. Όλες βρίσκονται στην περιοχή των πηγών της Αγίας Βαρβάρας και είναι οι εξής:

Καπναποθήκη Αναστασιάδη

Βρίσκεται στην οδό Αγίας Βαρβάρας. Κρίθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης. Είναι διώροφο κτίριο 250 τετραγωνικών μέτρων περίπου με δίρριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Στη βόρεια πλευρά εφάπτεται με το ''πέτρινο σπίτι'',  κατοικία του πρώτου ιδιοκτήτη. Χτίστηκε το 1875 από τον Ιωάννη Αναστασιάδη και ήταν το πρώτο μεγάλο καπνομάγαζο της Δράμας. Οι Βούλγαροι, μετά τον εκτοπισμό των Ελληνοεβραίων της Δράμας, το Μάρτιο του 1943, κατάσχεσαν την αποθήκη και τη λεηλάτησαν. Μετά την απελευθέρωση και μέχρι το 1953 λειτούργησε σαν χορευτικό κέντρο. Μέχρι το 1958 λειτούργησε σαν καθαριστήριο.

Καπναποθήκη Αθανασόπουλου

Βρίσκεται στην οδό Περδίκα 17 και Νίκης και είναι ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Είναι τυπική κατασκευή περιόδου της τουρκοκρατίας με νεοκλασικά επιμέρους στοιχεία, δομημένη από πέτρα και ξύλο. Το 1904 η καπναποθήκη ανήκε στον Βασίλειο Γρηγοριάδη. Χρησιμοποιήθηκε για την επεξεργασία καπνού περίπου ως τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Σήμερα είναι εγκαταλειμμένη και εκτίθεται στη φθορά του χρόνου και των καιρικών συνθηκών. 

Καπναποθήκη Πορτοκάλογλου ή Σ.Ε.Κ.Ε.

Βρίσκεται στην οδό Περδίκα 10 και Δωδεκανήσου. Κρίθηκε διατηρητέο μνημείο ως έργο τέχνης. Κατασκευάστηκε το 1904 από τον Αυστριακό αρχιτέκτονα Konrad von Vilas, που είχε εγκατασταθεί στη Δράμα ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα ως μηχανικός της Γαλλικής Εταιρείας Σιδηροδρόμων. Αργότερα εργάστηκε ως μηχανικός στο Δήμο Δράμας.
Η καπναποθήκη Πορτοκάλογλου χρησιμοποιήθηκε για την επεξεργασία καπνού. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα και επιβλητικότερα κτίρια της εποχής και από τα σημαντικότερα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Η μορφολογία και οργάνωση των όψεων έχουν εμφανείς ευρωπαϊκές επιδράσεις με στοιχεία "art nouveau".

Το 1958 το κτίσμα χτυπήθηκε από κεραυνό, ο οποίος δημιούργησε ρωγμή ορατή μέχρι σήμερα. Από το 1974 χρησιμοποιήθηκε ως καπναποθήκη, αφού η επεξεργασία καπνού μεταφέρθηκε στην Καβάλα.

 Την καπναποθήκη αυτή αγόρασε ο Δήμος Δράμας και σκοπεύει να την μετατρέψει σε πολιτιστικό κέντρο όπου θα στεγαστεί και το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας. 

Καπναποθήκη Πρωτόπαπα (πρώην Μιχαηλίδη)

Βρίσκεται στην οδό Όθωνος 1-3 και είναι ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Είναι τετραώροφη καπναποθήκη με υπόγειο και ένα γραφείο. Βρίσκεται πάνω στον οδικό άξονα που συνδέει τις πηγές με το ιστορικό κέντρο της Δράμας. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κτηρίου ειδικής χρήσης και λειτουργίας και τεκμήριο της βιομηχανικής κληρονομιάς της Δράμας στον τομέα της επεξεργασίας καπνού. Στη θέση της σημερινής καπναποθήκης υπήρχαν μια κατοικία οκτώ δωματίων, μια δεύτερη κατοικία τεσσάρων ανωγείων και δυο ισογείων και ένα θέατρο. Τα κτίσματα κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους κτίστηκε η καπναποθήκη. Η επεξεργασία καπνού συνεχίστηκε μέχρι το 1955. Σήμερα το κτήριο παραμένει ασυντήρητο. Στην καπναποθήκη Μιχαηλίδη με τη λήξη του Μακεδονικού Αγώνα εγκαθίσταται θέατρο, το ''Χειμερινό Θέατρο Δράμας''.

Καπναποθήκη Σπήρερ ή Αυστροελληνικής

Βρίσκεται στην Αγία Βάρβαρα και είναι ιστορικό διατηρητέο μνημείο, η καπναποθήκη και τα γραφεία. Είναι αξιόλογο αρχιτεκτονικό δημιούργημα του Αυστριακού αρχιτέκτονα Konrad von Vilas. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής ειδικής χρήσης και λειτουργίας.
Η σύνθεση του κτιρίου είναι αποτέλεσμα των γενικότερων τάσεων που επικρατούν στην αρχιτεκτονική την εποχή αυτή και διαφοροποιείται αισθητά από εκείνη της πρώτης καπναποθήκης που έκτισε στην πόλη για τον Πορτοκάλογλου στην οδό Περδίκα.
Το 1924 ο Ελβετοεβραίος καπνέμπορος Hermann Spierer αγόρασε δυο οικόπεδα δίπλα στα νερά της Αγίας Βαρβάρας για λογαριασμό της εταιρίας ''Ερμαν Σπήρερ και Σια". Στα οικόπεδα αυτά χτίσθηκε μια τεράστια καπναποθήκη, ο "Ουρανοξύστης Σπήρερ" κατά τον τύπο της εποχής.
Πρόκειται για ένα τετραώροφο κτίσμα με ορθογωνική κάτοψη και αναλογίες πλευρών. Το ισόγειο διαιρείται διαμέσου μιας εγκάρσιας τοιχοποιίας σε δυο τμήματα, με ανεξάρτητες για το καθένα εισόδους. Για την κατακόρυφη μεταφορά των δεμάτων του καπνού έχει προβλεφθεί η εγκατάσταση ανελκυστήρα. Στην ανατολική πλευρά του κτιρίου και σε επαφή με αυτό βρίσκεται το μικρότερο σε όγκο και έκταση γραφείο της εταιρίας.
Η οικοδομή εξαιτίας του όγκου της προκάλεσε την έντονη αντίδραση των κατοίκων της περιοχής. Η καπναποθήκη χρησιμοποιήθηκε για την επεξεργασία του καπνού. Στις 20 Ιανουαρίου 1932 αγόρασε το κτίσμα η ''Αυστροελληνικη Εταιρεία Καπνού ΑΕ'' η όποια συνέχισε σε αυτό την επεξεργασία.
Στα χρόνια της τελευταίας βουλγαρικής κατοχής οι εργασίες δεν σταμάτησαν, καθώς η ''Αυστροελληνική δεν ήταν αμιγώς ελληνική εταιρεία. Το 1974 η επεξεργασία καπνού σταμάτησε, όπως και σε όλα σχεδόν τα καπνομάγαζα της Δράμας, και το κτήριο χρησιμοποιείται από τότε μόνο σαν αποθήκη καπνού.

Η συγκεκριμένη καπναποθήκη εδώ και 3 περίπου χρόνια είναι ιδιοκτησία της εταιρείας "Εργοεπισκευές ΑΕ", του Μ. Λεδάκη, ο οποίος έχει μεγάλα σχέδια για την ανάπλαση της καπναποθήκης αλλά και της γύρω περιοχής. Συγκεκριμένα, πρόκειται για την ανάπλαση της καπναποθήκης Σπήρερ, συνολικού εμβαδού 7.000 m2, στην οποία πρόκειται να κατασκευαστεί ξενοδοχείο 5 αστέρων, με δυναμικότητα 130 κλινών. Στο συνολικό σχέδιο της εταιρείας προβλέπεται επίσης η κατασκευή εστιατορίων, αιθουσών συνεδρίων, καφέ, 5 καταστημάτων, διώροφου spa με γυμναστήριο, κλπ. Η επένδυση θα αγγίξει τα 18.500.000 ευρώ. Είναι σαφές ότι κατά τη διάρκεια ανακατασκευής της καπναποθήκης θα διατηρηθεί το κτήριο - εσωτερικά και εξωτερικά - με τη σημερινή του μορφή, χωρίς καμία παρέμβαση στον ξύλινο σκελετό.

Πηγή: Οι καπναποθήκες της Δράμας http://www.psithiri.gr/magazine/article/50/.

Μέγαρο Τζήμου

(Γεωργίου Γιώργος)

Η  Οικία  Τζήμου  είναι   ένα  νεοκλασικό κτίριο που βρίσκεται  στη  γωνία των οδών Παγγαίου και Αγίας Βαρβάρας και  χαρακτηρίζεται ακόμα και σήμερα από πολλούς ως  ένα από τα σημαντικότερα κτήρια αλλά και το πιο σπουδαίο νεοκλασικό κτήριο στη Δράμα .

Το κτήριο ανεγέρθηκε από τον καπνέμπορο Ανδρέα Τζήμο και σήμερα ανήκει στους απογόνους του. Η  κατασκευή του κράτησε 2 χρόνια (1922-24). Πρόκειται  για μια μονοκατοικία 2 ορόφων με ημιυπόγειο που για την κατασκευή της ο Αυστριακός αρχιτέκτονας Κοnrad von Vilas χρησιμοποίησε πληθώρα μοτίβων αλλά και μορφολογικών στοιχείων. Ο von Villas πίστευε ότι η τέχνη της αρχιτεκτονικής μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο με τη βοήθεια εξειδικευμένων τεχνιτών. Για την κατασκευή της στέγης του μεγάρου Τζήμου χρησιμοποίησε ειδικούς τεχνίτες που έφερε από την Αυστρία.

Τα σχέδια της κατοικίας του Α. Τζήμου μαρτυρούν μια έντονη μνημειακότητα. Η προσπάθεια να δημιουργηθεί εντύπωση αστικού πλούτου οδήγησε στην ανάμειξη στοιχείων διαφορετικών εποχών και ρυθμών. Στοιχεία αναγεννησιακά, όπως η τριμερής διαίρεση του κτηρίου σε ύψος αλλά και η χρήση πολλών διαφορετικών αρχιτεκτονικών ρυθμών στους ορόφους, συνδυάζονται με μπαρόκ στοιχεία αλλά και στοιχεία από την πιο πρόσφατη αρχιτεκτονική της Κεντρικής  Ευρώπης. Στο κτίσμα επίσης διακρίνονται και μερικά art nouveau μοτίβα. Η στέγη του κτίσματος είναι κατασκευασμένη από ξύλο και καλύπτεται με πλάκες αμιάντου. Η αρχιτεκτονική της είναι έτσι ώστε να προεξέχει και στηρίζεται σε ξύλινα φουρούσια.

Η κύρια είσοδος της κατοικίας  τοποθετείται  στο κέντρο του  1ου ορόφου ενώ η βοηθητική κατέχει τη ΒΔ του γωνία.  Στο σχήμα της κάτοψης προσδίδει  ιδιαιτερότητα η προεξοχή του χώρου που βρίσκεται στη ΝΑ της γωνία και ο ημικυκλικός εξώστης  που σχηματίζεται  στην επέκτασή του προς τα νότια. 

Στο δεύτερο όροφο ο εξώστης έχει σχήμα ορθογωνικό. Το κτήριο επίσης περιβάλλεται σε όλους τους ορόφους από μια πληθώρα παραθύρων όλων των μεγεθών. Στις τέσσερις όψεις δημιουργείται ξεχωριστή αρχιτεκτονική σύνθεση, γεγονός που απαιτεί τη θέαση του κτηρίου από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Λόγω της περίοπτης θέσης του και της μεγάλης ορατότητάς του, το κτήριο καταλήφθηκε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1941, από τους Γερμανούς, αφού έδιωξαν την οικογένεια Τζήμου, και αργότερα από τους Βούλγαρους ως το 1945. Στον Εμφύλιο χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τον  Ε.Λ.Α.Σ. και μετά από τη  Συμφωνία της Βάρκιζας χρησιμοποιήθηκε από την Εθνοφυλακή. Αργότερα το χρησιμοποίησε ως στρατηγείο της η 26η Ταξιαρχία μέχρι το 1955, οπότε και  επιστράφηκε στην οικογένεια Τζήμου οριστικά.Σήμερα το κτήριο παραμένει γνωστό ως "Ταξιαρχία". Αν και στο διάστημα της επίταξης  καταπονήθηκε σημαντικά και είναι ορατό αυτό σήμερα, το κτήριο αποτελεί ορόσημο για την αρχιτεκτονική της πόλης και προκαλεί την προσοχή και τον θαυμασμό όχι μόνο των κατοίκων αλλά και των λίγων τουριστών που έχουν την τύχη να πάνε να το δούν από κοντά.