Γενικές πληροφορίες

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, στη Νέα Ιωνία του Βόλου, παρατηρείται μία τάση ως προς την έρευνα, τη διάσωση και τη μετάδοση της μουσικής παράδοσης των Μικρασιατών προσφύγων, γεγονός που παρατηρείται και ως προς τις μουσικές παραδόσεις των Ποντίων, των Θρακών, των Βλάχων και των Ανατολικορωμυλιωτών.
Τούτο δεν έχει να κάνει φυσικά μόνο με το πεδίο της μουσικής, αλλά με γενικότερα στοιχεία που απαρτίζουν την ιδιαιτερότητα της κουλτούρας αυτών των ομάδων, όπως οι γλωσσικές ιδιαιτερότητες, η λογοτεχνία, οι συμβολικές αφηγήσεις, η ενδυμασία, η τέχνη και η μικροτεχνία, οι θρησκευτικές παραδόσεις, και τα γενικότερα ήθη και έθιμα.
Στα τέλη της δεκαετίας του '90, αυτή η τάση αναβίωσης των παραδόσεων όχι μόνο απασχολεί όλο και περισσότερους ανθρώπους των οποίων οι πρόγονοι ή οι γονείς κατάγονται από τις χαμένες πατρίδες, αλλά, επιπλέον, οι παραδόσεις αυτές έχουν γίνει πολιτισμική πραγματικότητα γι’ αυτούς, πραγματικότητα που αντιπαλεύει τη γενικότερη περιρρέουσα ατμόσφαιρα ή συμπλέει μαζί της.
Το φαινόμενο τούτο δεν αποτελεί βέβαια ιδιαιτερότητα της περιοχής, καθότι ανιχνεύεται σε όλες τις περιοχές του Ελλαδικού κράτους στις οποίες εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες, γεγονός που μας επιτρέπει να εξαγάγουμε γενικότερα συμπεράσματα.
Όσον αφορά το μουσικό πεδίο το οποίο και μας αφορά, βλέπουμε να αυξάνεται αλματωδώς η παραγωγή δίσκων και CD με τραγούδια της Μικρασίας, όχι μόνο αρχειακού περιεχομένου αλλά και επανεκτελέσεων ή και πρωτότυπων τραγουδιών που βασίζονται στα παραδοσιακά μελωδικά πρότυπα. Ταυτόχρονα, οι Δήμοι στους οποίους κατοικούν πρόσφυγες εντάσσουν στην πολιτική τους τη δημιουργία σχολών παραδοσιακής μουσικής και πολιτιστικές εκδηλώσεις με συναυλίες που ικανοποιούν το αίτημα των δημοτών τους.
Πέρα από την εμπορική όσο και πολιτική διάσταση του φαινομένου, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στα γεγονότα μία ιδιαίτερη δυναμική όσο και ένα καταφανές αδιέξοδο.
Η δυναμική αφορά την ανακάλυψη ενός πρωτογενούς μουσικού υλικού με χαρακτηριστική συναισθηματική φόρτιση και το αδιέξοδο, στην μη υπαγωγή αυτού του υλικού σε γνωστές κατηγορίες μορφοποίησης, έτσι να καταστεί ικανό να εκφράσει συνθετότερες διαδικασίες. Το αδιέξοδο αυτό, η αδυναμία να κατανοήσουμε το μουσικό συντακτικό αυτού του ύφους ώστε να εκφράσει την προσωπική ποιητική ενός υποκειμένου, ενισχύει τον κίνδυνο ώστε να παραμείνει στον μουσειακό κόσμο του φολκλόρ και των ανιαρών πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Ανεξάρτητα πάντως από την αυθεντικότητα ή μονιμότητα της αναβίωσης του Μικρασιάτικου τραγουδιού, αυτή η αναβίωση προσπερνά το λαϊκό τραγούδι, όπως διαμορφώθηκε τον τελευταίο αιώνα στα μεγάλα αστικά κέντρα και οδηγείται στη ρίζα της παράδοσης ή πολύ κοντά σ’ αυτή. Εν τέλει, κάθε αναβίωση συνιστά όχι μόνο μία εκ νέου ανάγνωση και αφήγηση της ιστορίας αλλά και ένα αίτημα για μία αυθεντική και πιο περιεκτική ταυτότητα, ατομική και συλλογική.

Συνέντεξη από τον κ. Κωνσταντίνο Καραγκούνη

Ιδιότητα: Εκπαιδευτικός Θεολόγος, Καθηγητής Ελληνικής Παραδοσιακής Μουσικής.

Ο κύριος Καραγκούνης μας μίλησε σχετικά με την επίδραση των Προσφύγων στην τοπική μουσική παράδοση.
Μας είπε ότι η επιρροή τους ήταν πάρα πολύ μεγάλη, όχι μόνο στην τοπική, αλλά σε όλη την μουσική παράδοση του ελληνικού τραγουδιού. Η Μικρασιατική μουσική ήταν πιο πλούσια σε όργανα, ήχους, χορούς και λαϊκούς δρόμους.
Είχε πολλές επιρροές από τη βυζαντινή μουσική, τη λαϊκή, την κοσμική και ευρωπαϊκή κλασική μουσική αλλά και από την λαϊκή τουρκική παράδοση και την αραβοπερσική μουσική. Στη Σμύρνη είχαν μεγάλη παράδοση στα γράμματα και στις τέχνες και αυτοί ήταν οι παράγοντες που επηρέασαν την τοπική μουσική. Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες έφεραν μαζί τους μια μεγάλη ποικιλία μουσικών οργάνων όπως: το κανονάκι, τον ταμπουρά, το σάζι, το σαντούρι και το τουμπερλέκι. Μας είπε επίσης ότι ο μουσικός ήταν επάγγελμα στιγματισμένο καθώς οι παραδοσιακοί μουσικοί δεν ήτανε αποδεκτοί λόγω των γενικότερων προλήψεων εναντίον τους. Επίσης οι μουσικοί της κλασικής μουσικής τους αντιμετώπιζαν υπεροπτικά.
Οι παραδοσιακοί μουσικοί ήταν εμπειρικοί και ζούσαν κυρίως από τις κοινωνικές διασκεδάσεις (γλέντια, γάμοι). Άνοιγαν επίσης και τα δικά τους μαγαζιά. Σύμφωνα με τον κ. Καραγκούνη τα βασικά χαρακτηριστικά της Σμυρνέικης μουσικής είναι: αστική, λόγια μουσική, έχει επιρροές από τη δύση, υπάρχουν μεικτές ορχήστρες από παραδοσιακά και δυτικά όργανα.
Στα παραδοσιακά τραγούδια χρησιμοποιούνταν η βυζαντινή μουσική που έχει μικρά διαστήματα και δεν είναι συγκερασμένη. Πολλές φορές όμως μπέρδευαν το ευρωπαϊκό σύστημα με το παραδοσιακό.
Επίσης ο κ. Καραγκούνης μας ανέφερε σημαντικές προσωπικότητες της Σμυρνέικης μουσικής όπως: ο Μιχάλης και ο Παναγιώτης Αχειλάς (κανονάκι, βιολί), ο κ. Μαγνίσαλης (ούτι), ο Νικόλαος Θεολόγου (τουμπερλέκι), ο Ανδρέας Κατσιγιάννης, ο Αθανάσιος Δραγάνης, ο Ευάγγελος Μπαντελάς και ο Θεοχάρης Μαντίδης (σαντούρι).

Συνέντευξη από την κα Ουρανία Σταματιάδου

Ιδιότητα: Εκπαιδευτικός-Φιλόλογος, πρόεδρος του συλλόγου «Εγγλεζονήσι»

Η κυρία Σταματιάδου Ουρανία, Πρόεδρος του συλλόγου «Εγγλεζονήσι» μας μίλησε για τη μικρασιατική μουσική, τους μικρασιάτικους χορούς και τα μουσικά όργανα της Μικράς Ασίας. Επίσης πήραμε σχετικές πληροφορίες και από το ημερολόγιο του συλλόγου.

Άταρης (Αντικριστός Χορός)

Ολμάζ  (Στα τούρκικα σημαίνει «Δεν γίνεται»)

Ο Καρσιλαμάς ή Γαρτσιλαμάς

Aνήκει στους Αντικριστούς χορούς. Αντικριστά εννοούμε πως οι χορευτές χορεύουν ο ένας απέναντι από τον άλλο. Είναι ερωτικός χορός και συνηθίζεται σε γαμήλιες τελετές και διασκεδάσεις. Οι γυναίκες κρατούν ένα μαντίλι με τεντωμένα ή λυγισμένα χέρια στους αγκώνες και κουνούν τα χέρια δεξιά και αριστερά. Αλλιώς ο καρσιλαμάς ονομάζεται: Αντικριστός, Καρσιλαμάς και Καρτσιλαμάς. Στα αστικά κέντρα συνοδεύεται με ρεμπέτικη μουσική. Τον χορό αυτόν τον συναντάμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας όπως στην Σύρο στις Κυκλάδες, στην Ίμβρο, στους Μανταμάδες Λέσβου, στη Μακεδονία, στην Μικρά Ασία, στην Κύθνο, στην Θράκη, στα Γιαννιτσά, στην Καππαδοκία, στην Καισάρεια Καππαδοκίας, στην Μαγνησία.

Ζεϊμπέκικος

Πήρε το όνομά του από τους Ζεϊμπέκιδες (Ζεϊμπέκ στα Τούρκικα σημαίνει παλικάρι). Δεν έχει βήματα αλλά μόνο φιγούρες. Κάθε χορευτής έχει τις δικές του προσωπικές φιγούρες. Δεν έχει βήματα, είναι ιερατικός χορός με εσωτερική ένταση και νόημα που ο χορευτής οφείλει να το γνωρίζει και να το σέβεται.
Είναι η σωματική έκφραση της ήττας. Η απελπισία της ζωής. Το ανεκπλήρωτο όνειρο. Είναι το «δεν τα βγάζω πέρα». Το κακό που βλέπεις να έρχεται. Το παράπονο των ψυχών που δεν προσαρμόστηκαν στην τάξη των άλλων.
Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται ποτέ στην ψύχρα και όχι μόνον ως κούφια επίδειξη. Ο χορευτής πρέπει πρώτα «να γίνει», να φτιάξει κεφάλι
με ποτά και όργανα, για να ανέβουν στην επιφάνεια αυτά που τον τρώνε. Απαγορεύονταν να χορεύεται απο γυναίκες.

Απτάλικος

Το όνομά του προέρχεται από την τούρκικη λέξη «Απτάλ» που σημαίνει «ζαλισμένος». Οι κινήσεις του κάθε μεμονωμένου χορευτή είναι ιδιότυπες. Χορεύεται συνήθως από 3 ή 4 άντρες που κάνουν τσαλίμια.

Χασάπικος

Έχει πολίτικη καταγωγή. Έχει ρίζες από το βυζαντινό χορό των Μακελάρηδων (Χασαπόδων) που συνηθίζονταν σε συνοικίες της Κωνσταντινούπολης. Χορεύονταν από 2 ή 3 άτομα και των δύο φύλων. Απαιτεί ακρίβεια, πειθαρχία και συγχρονισμό.

Μπάλος

Είναι ένας χορός ελληνικής καταγωγής, με πανάρχαια ελληνικά στοιχεία κι ένας από τους πιο γνωστούς ελληνικούς λαϊκούς νησιώτικους χορούς στην Ελλάδα. Η λέξη μπάλος στα λατινικά, είναι δανεισμένη από την ελληνική γλώσσα, προερχόμενη από το ελληνικό ρήμα βαλλίζω. Η μελωδία του μπάλου είναι γενικά χαρούμενη και λυρική το οποίο είναι χαρακτηριστικό της μουσικής των νησιών του Αιγαίου. Αυτό ο χορός χορεύεται συνήθως από ζευγάρια κι ενσωματώνει όλα τα στοιχεία του φλερτ.
Ένα από τα πιο δημοφιλή τραγούδια του μπάλου και στη Μικρά Ασία, είναι το Τί σε μέλλει εσένανε ;

Μουσικά Όργανα

Κανονάκι

Το Κανονάκι (ονομασία που προέρχεται από τον κανόνα - το πειραματικό μονόχορδο του Πυθαγόρα) είναι γνωστό στην Ελλάδα από την αρχαιότητα ως τρίγωνο ή επιγόνειο και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ως ψαλτήρι.  Είναι νυκτό όργανο, με εντέρινες χορδές, παίζεται με δύο πένες που προσδένονται με μεταλλικές δακτυλήθρες στους δείκτες των δύο χεριών. Σε κάθε χορδή, κινητοί καβαλάρηδες υψώνουν τους φθόγγους σύμφωνα με τα μικροδιαστήματα της.

Ούτι

Το ούτι είναι νυκτό έγχορδο μουσικό όργανο, που κατάγεται από την Περσία και είναι αρκετά διαδεδομένο στις μουσικές της Μέσης Ανατολής αλλά και στην ελληνική παραδοσιακή μουσική. Συγγενεύει με το λαούτο. Το περσικό όργανο που οι Πέρσες το έλεγαν Μπαρπάτ (ούτι) έμοιαζε με το αιγυπτιακό ούτι που έπαιζαν στην εποχή των Φαραώ πριν 3.500 χρόνια. Οι Άραβες πήραν τον τρόπο παιξίματος αυτού του οργάνου από τους Πέρσες. Αυτό το όργανο αργότερα ονομάστηκε από τους Άραβες al oud που σημαίνει στα αραβικά ξύλο και συγκεκριμένα ψηλό ξύλο. Από εκεί έχει πάρει το ούτι την τελική του ονομασία.

Σαντούρι

Το σαντούρι είναι έγχορδο κρουστό επίπεδο μουσικό όργανο. Το όνομά του προέρχεται από την ελληνική λέξη ψαλτήριον μέσω της περσικής γλώσσας σαντούρι.
Πρόκειται για αρχαίο μουσικό όργανο που επινοήθηκε πιθανόν στην Περσία από την οποία και διαδόθηκε τόσο προς την Ινδία και την Κίνα, όσο και δυτικά στη Μέση Ανατολή και τη Βαλκανική. Κατασκευάζεται συνηθέστερα από ξύλο καρυδιάς. Έχει σχήμα τραπεζοειδές επί του οποίου φέρονται οριζοντίως και επάλληλα 72 μεταλλικές χορδές, ανά τρεις για κάθε φθόγγο, αποδίδοντας έτσι 23 νότες, με τις μεγαλύτερες σε μήκος χορδές στο κάτω μέρος και τις μικρότερες στο άνω.
Το σαντούρι χρησιμοποιείται κυρίως στην παραδοσιακή μουσική της Ελλάδας και άλλων χωρών της Εγγύς Ανατολής.

Τουμπερλέκι

Το τουμπελέκι, είναι ένα ελληνικό κρουστό όργανο χωρίς λαβή, γνωστό από την αρχαιότητα, που το συναντούμε συχνά στην ελληνική παραδοσιακή, λαϊκή και ρεμπέτικη μουσική. Ονομάζεται επίσης ταραμπούκα, στάμνα, ντουμπελέκι, τσιμπουρλέκι ή τουμπερλέκι.
Το τουμπελέκι είναι μια μικρογραφία τυμπάνου. Είναι ανοικτό από κάτω και καλυμμένο με τεντωμένο δέρμα από πάνω. Η βάση του δεν είναι πήλινη σαν της ταραμπούκας, αλλά συνήθως από μέταλλο. Παίζεται με τα χέρια, καθώς το δεξί χέρι "μαρκάρει" τους ισχυρούς χρόνους και το αριστερό, τους ασθενείς και συχνά αποτελείται από κρεμασμένα περιμετρικά κουδουνάκια.

Είδη τραγουδιών

Παραδοσιακά τραγούδια προγαμήλια και γαμήλια

-Φίλοι, καλωσορίσατε

-Φέρτε νερό, ροδόσταμο

-Σήμιρα λαμπ’ ου ουρανός

-Νύφη μου, σου το φέρανε

Ερωτικά τραγούδια

-Τα μαύρα σου τα μάτια

-Τα ματάκια σου πουλί μου -

-Δεν είναι κρίμα και άδικο

-Έλα να σε φιλήσω

-Φόρα τα μαύρα φόρα τα

-Αχ, Σμυρνιοπούλα μου γλυκιά

-Πάγω στης Προύσας τα βουνά

-Καλέ, συ Παναγιά μου

-Είναι καρδιές όπου γελούν

-Χριστός Ανέστη, μάτια μου

-Από ξένο τόπο

-Έρχομου κι συ κοιμάσι

-Παίρνω το καμακάκι μου (ή αρμιδάκι μου)

-Περιβόλι μου οργωμένο

Τίτλοι Δημοτικών τραγουδιών

-Η Εβραιοπούλα

-Τα ευζωνάκια

-Β’ Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι

-Γ’ Στ’ Αλάτσατα

-Ε’ Εσκί Σεχίρ

-Σαγγάριος