Γενικές Πληροφορίες

Τα τοπικά έθιμα και τα πανηγύρια του Νομού Μαγνησίας συγκεντρώνουν κάθε χρόνο πλήθος επισκεπτών. Μερικά από τα κυριότερα έθιμα που διατηρούνται σήμερα στα χωριά είναι τα «Ρογκατσάρια», τα παραδοσιακά κάλαντα των Φώτων στο Βελεστίνο και το έθιμο του Κλήδονα στην εορτή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στις Αφέτες, στον Άγιο Δημήτριο Μουρεσίου κ.α. Μη χάσετε την αποκριάτικη αναβίωση του παραδοσιακού γάμου στη Σκόπελο, αλλά και την αναπαράσταση του Πηλιορείτικου γάμου, τον Αύγουστο στην Πορταριά. Το Μάιο αξίζει να δείτε το χορευτικό – μιμητικό έθιμο των Μάηδων στη Μακρυνίτσα.
Διασκεδάστε σε κάποιο από τα αναρίθμητα τοπικά πανηγύρια που διοργανώνονται στις γιορτές των Αγίων, αλλά και στις γιορτές των παραδοσιακών προϊόντων. Γιορτές κρασιού στη Νέα Αγχίαλο, τσίπουρου στο Κατηχώρι Πορταριάς, μήλου στη Ζαγορά, κερασιού στον Άγιο Λαυρέντιο και λουκάνικου στις Σταγιάτες.

Συνέντευξη από τον κ. Τριαντάφυλλο Γκογκινούδη

Στο πλαίσιο της ερευνητικής εργασίας που κάναμε με θέμα τη Χορευτική – Παραδοσιακή Μουσική του Βόλου πήραμε συνέντευξη από τον κ. Γκογκινούδη Τριαντάφυλλο, ο οποίος είναι πρόεδρος στον πολιτιστικό σύλλογο Αγίου Γεωργίου και χοροδιδάσκαλος στον αθλητικό και πολιτιστικό σύλλογο Νέας Αγχιάλου. Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζεται η συνέντευξη αυτή, η οποία πραγματοποιήθηκε στο χώρο του σχολείου.
Ο κ. Γκογκινούδης μάς έδωσε αρκετές πληροφορίες για τους παραπάνω συλλόγους καθώς και για τη χορευτική παράδοση του Βόλου. Πιο συγκεκριμένα, μας ανέφερε ότι ο πολιτιστικός σύλλογος Αγίου Γεωργίου ιδρύθηκε γύρω στα 1985 και ήταν σαν το Συνοικιακό Συμβούλιο της περιοχής, το οποίο ίδρυσε παράλληλα ένα χορευτικό τμήμα. Στη συνέχεια, όταν καταργήθηκαν τα Συνοικιακά Συμβούλια, δημιουργήθηκε ο συγκεκριμένος Σύλλογος με στόχο τη διατήρηση και την προβολή της παράδοσης της περιοχής μας αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας. Ο αθλητικός και πολιτιστικός σύλλογος Νέα Αγχιάλου ιδρύθηκε το 1983 και ο κ.Γκογκινούδης διδάσκει εκεί από το 1996. Σ' αυτόν το σύλλογο ασχολούνται με τη μουσική και χορευτική παράδοση της Νέας Αγχιάλου. Όσον αφορά τις δράσεις τους μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιήσει πολλές εκδηλώσεις και σε όλα σχεδόν τα μέρη της Ελλάδας. Επιπλέον έχουν πάρει μέρος σε Διεθνή Φεστιβάλ στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό, σε χώρες όπως η Τουρκία, η Βουλγαρία και η Ιταλία καθώς και στα περισσότερα νησιά της Ελλάδας. Επίσης στις εκδηλώσεις που διοργανώνουν κατά καιρούς, η επιλογή των χορών γίνεται έπειτα από συνεννόηση με άλλα χορευτικά τμήματα που συμμετέχουν. Στη Νέα Αγχίαλο χορεύουν κυρίως Θρακιώτικους χορούς, και αυτό οφείλεται κυρίως στην καταγωγή των πρώτων κατοίκων από την Παλαιά Αγχίαλο (σημερινή Πομόριε της Βουλγαρίας). Επιπλέον αναφέρθηκε στην σπουδαιότητα της διάδοσης των τραγουδιών και των χορών, που είναι χαρακτηριστικό κομμάτι του πολιτισμού μας, από περιοχή σε περιοχή. Ο κ. Γκογκινούδης τόνισε ότι αν είμαστε σήμερα ελεύθερη χώρα το οφείλουμε στην εκκλησία και στην παράδοση, γιατί με τα βιώματά του κράτησε ο λαός την ελληνική συνείδηση ζωντανή. Η παράδοση είναι τόσο διαδεδομένη και βαθιά ριζωμένη στη χώρα μας που μας κράτησε από την αρχαιότητα και θα μας κρατήσει για πολλούς αιώνες ακόμα ενωμένους.
Όσον αφορά τους παραδοσιακούς χορούς από την περιοχή του Ν. Μαγνησίας μας ανέφερε τους πιο σημαντικούς: Τσάμικος, Γιωργαλάκης, Πηλιορείτικος, Ζαγοριανά Καράβια, Συρτός και ο χορός του Γάμου που αναβιώνεται ακόμα και σήμερα στην Πορταριά. Στο Βελεστίνο όμως, που κατοικείται κυρίως από Βλάχους που ήρθαν από το Περιβόλι, χορεύουν κυρίως Συρτό, Καλαματιανό και Μπεράτι. Οι χοροί τους είναι πιο βαριοί και πιο αργοί διότι αντιπροσωπεύουν το καθεστώς του βουνού από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Επίσης μας διευκρίνισε ότι η εμφάνιση των παραδοσιακών χορών στο Ν. Μαγνησίας δεν έχει προσδιοριστεί χρονικά. Θα μπορούσαμε όμως να πούμε ότι εμφανίζονται σίγουρα από τότε που έχουμε οπτικοακουστικό σύστημα ή καταγραφές ανθρώπων. Δεν υπάρχουν όμως αποδείξεις ή καταγραφές χορών από παλαιότερη εποχή.
Ως προς τις διαφορές που διακρίνουμε ανάμεσα στον τρόπο που εκτελούνται οι χοροί στο παρελθόν και σήμερα, προσπαθούμε να είναι όσο λιγότερες γίνεται και να κρατήσουμε και να διαδώσουμε τον χορό έτσι όπως είναι. Αν μπει όμως μια φιγούρα επιπλέον τοπικά από κάποια ομάδα ανθρώπων που θέλουν να τον χορέψουν κάπως διαφορετικά δεν είναι κακό, αρκεί να μην αλλοιωθούν τα βασικά βήματα του χορού. Όπως τα μαθαίνουμε πρέπει και να τα παραδώσουμε στα παιδιά μας, στα εγγόνια μας, να μην αλλάξουμε δηλαδή τη βάση τους. Τα τελευταία χρόνια η ανταπόκριση που υπάρχει στους νέους είναι αρκετά μεγάλη. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι αναζητούν τις ρίζες τους, καθώς μέσα από αυτές τις δύσκολες στιγμές που περνάμε σαν χώρα, άρχισαν να καταλαβαίνουν τις αξίες της παράδοσης, αφού μέσα από την παράδοση έρχεται η ανάπτυξη.

Γιατί άμα δεν ξέρεις από πού  ξεκίνησες δεν ξέρεις και πού θα πας, πράγμα που έχει περάσει στους νέους. Όμως αυτό αφήνεται κυρίως στους εκπαιδευτές, καθώς αυτοί είναι που πρέπει να δώσουν να καταλάβουν στα παιδιά την αξία και των χορών αλλά και των τραγουδιών της παράδοσής μας. Καλά είναι και τα ξένα τραγούδια καθώς δεν μπορούμε να αποφύγουμε την παγκοσμιοποίηση αρκεί να μην ξεχάσουμε ποιοι είμαστε, γιατί άμα ξεχάσουμε την παράδοσή μας, αλλοτριωνόμαστε. Γινόμαστε δηλαδή ένα μικρό κομμάτι μέσα στο όλο χωρίς ταυτότητα. Η Ελλάδα επιβιώνει χάρη στην ταυτότητά της και θα συνεχίζει να επιβιώνει, αρκεί εμείς οι νέοι να διατηρήσουμε αυτό που ξεκίνησαν οι πρόγονοί μας, δηλαδή την παράδοσή μας.
Ακόμα ζητήσαμε από τον κ. Γκογκινούδη να μας αναφέρει μερικά τραγούδια από τα οποία καταγράψαμε τους στίχους τους. Πρόσθεσε επίσης ότι δεν έχουν καταγραφεί παραλλαγές αυτών των τραγουδιών και ότι η βάση τους είναι ίδια. Μπορεί να αλλάζουν από τραγουδιστή σε τραγουδιστή, αλλά ο ρυθμός και ο τρόπος που χορεύονται είναι ίδιος. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να προστεθεί καμιά φιγούρα.
Από περιοχή σε περιοχή στην Ελλάδα βέβαια αλλάζει ο τρόπος εκτέλεσης των χορών. Π.χ υπάρχει Συρτός Σκοπέλου, Συρτός Θράκης, Τσάμικος στα 10, στα 12, στα 16 βήματα, η βάση όμως είναι ίδια.
Παρακάτω παρουσιάζονται οι στίχοι μερικών τραγουδιών που ζητήσαμε να μας αναφέρει ο κ. Γκογκινούδης:

Μαντινάδα του γάμου

Ντύσου στολίσου μερακλή γαμπρέ και ξεκινούμε.
Κι η νύφη αναμένει σε κι ας μη καθυστερούμε.

Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά της νύφης,
να δεις τον όμορφό σου γιο μια κόρη που τη φέρνει.

Σήμερα γάμος γίνεται σ’ ωραίο περιβόλι.
Σήμερα αποχωρίζεται η μάνα από την κόρη.

Γαμπρέ τη νύφη να αγαπάς, να μην την μαλώνεις
σαν το σγουρό βασιλικό, να τη ποκαμαρώνεις.

Καμάρα

Τραγούδι από την Σκιάθο Σποράδων.

Σαράντα πέ… σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες,

έλα πουλί μου, έλα μοσχοκάρφια και κανέλλα.

Καμάρα χτί… καμάρα χτίζουν στο γιαλό καμάρα δεν στεριώνει,

έλα πουλί, μου έλα πουλί μου έλα μοσχοκάρφια και κανέλλα.

Ολημερί… ολημερίτσα χτίζανε κι αποβραδίς χαλνούσε,

έλα πουλί, μου έλα πουλί μου έλα μοσχοκάρφια και κανέλλα.

Πουλάκι πή… πουλάκι πήγε κι έκατσε δεξά ‘πό την καμάρα,

έλα πουλί, μου έλα πουλί μου έλα μοσχοκάρφια και κανέλλα.

Δε κελαηδού… δε κελαηδούσε σαν πουλί ανθρώπινα μιλάει,

έλα πουλί μου, έλα πουλί μου έλα μοσχοκάρφια και κανέλλα.

Σα δε στοιχειώ… σα δε στοιχειώσεις άνθρωπο καμάρα δεν στεριώνει,

έλα πουλί μου, έλα πουλί μου έλα μοσχοκάρφια και κανέλλα.

Τα αποκριάτικα δρώμενα του Ριζομύλου Μαγνησίας

Τα εθιμικά χορευτικά δρώμενα των κατοίκων της κοινότητας Ριζομύλου Ν. Μαγνησίας, όπως και τα δρώμενα της ευρύτερης περιοχής της Μαγνησίας, διακρίνονται για την ποικιλία τους ως προς την προέλευση, τη μορφή και το περιεχόμενο. Τα κυριότερα δρώμενα που συνεχίζουν να τελούνται μέχρι σήμερα είναι τα αποκριάτικα και, ειδικότερα, αυτά που τελούνται κατά την Καθαρή Δευτέρα. Τα δρώμενα αυτά είναι «το Εικονικό κρέμασμα σκυλιών», «το Εικονικό δικαστήριο», «το Εικονικό όργωμα», η Τζαμάλα και το Γαϊτανάκι.Συνήθως συνοδεύονται από ένα σύμπλεγμα τελετών και παραστάσεων, που τελειώνουν με ολοήμερους χορούς και σατιρικά τραγούδια γύρω από τις καθιερωμένες νυχτερινές φωτιές. Τα στοιχεία, στα οποία βασίζεται η ανακοίνωση, προέρχονται από επιτόπια κοινωνιολογική έρευνα (20-22.5.1991) αλλά συμπληρώνονται και από δευτερογενή πληροφοριακά στοιχεία, δεδομένου ότι υπάρχουν και ορισμένες γενικές βιβλιογραφικές αναφορές από διακεκριμένους λαογράφους (Γ. Μέγας, Κ. Κακούρη, Κ. Ρωμαίος, καθώς και από τον Β. Πούχνερ κ.ά.). Παραλλαγές των δρωμένων αυτών αναφέρονται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και των Βαλκανίων, αλλά οι ειδικές βιβλιογραφικές αναφορές σ' αυτά είναι περιορισμένες. Βασικό χαρακτηριστικό των περισσότερων αποκριάτικων δρωμένων του Ριζομύλου είναι η προέλευση τους από την Ανατολική Ρωμυλία, με εξαίρεση το Γαϊτανάκι που είναι τοπικό έθιμο. Η παρουσία και η μόνιμη εγκατάσταση στην κοινότητα προσφύγων από διάφορες περιοχές της Ανατολικής Ρωμυλίας (Νταουκλή, Ντογάνου, Πύργος), που έγινε στο διάστημα 1906-1928 για ιστορικούς και κοινωνικούς λόγους, συνέβαλε στην εισροή νέων εθιμικών στοιχείων, πολλά από τα οποία διατηρούνται μέχρι σήμερα με διάφορες παραλλαγές. Η διαμορφωμένη κοινωνική σύνθεση της κοινότητας Ριζομύλου με κατοίκους διαφορετικής καταγωγής συνέβαλε στη δημιουργία μιας πολιτισμικής πολυμορφίας αλλά, ταυτόχρονα, προκάλεσε πολλά κοινωνικά ζητήματα και κοινωνικές διακρίσεις που διατηρήθηκαν για πολλές δεκαετίες.
Σύμφωνα με τον Β. Ι. Φίλια, το πρόβλημα της κοινωνικής αφομοίωσης παρουσιάζεται έντονα σε ομάδες που προέρχονται από άλλο πολιτισμικό χώρο, με διαφορετική παράδοση και διαφορετικές αξιολογικές κλίμακες, επειδή, σε ένα ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο με διάφορες κοινωνικές ομάδες και με περισσότερους υποπολιτισμούς, η προσαρμογή των μικρών κοινωνικών ομάδων αντιστρατεύεται την προσαρμογή των μεγάλων ομάδων. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του πανηγυριού του Ριζομύλου, μέχρι πριν από μερικά χρόνια, κατά το οποίο οι κάτοικοι συναθροίζονταν για ψυχαγωγία σε διαφορετικά σημεία της ίδιας πλατείας, ανάλογα με την προγονική τους καταγωγή (πρόσφυγες - γηγενείς). Η πολύχρονη συνύπαρξη και συμβίωση των κοινωνικών ομάδων συνέβαλε στη διαμόρφωση κοινών τρόπων ψυχαγωγίας, με τη βαθμιαία αφομοίωση και αποδοχή ξένων προς αυτούς εθιμικών στοιχείων. Στη διαδικασία αυτή της κοινωνικής και πολιτισμικής ενσωμάτωσης και αφομοίωσης, επικράτησαν κυρίως τα αποκριάτικα δρώμενα των προσφύγων της Ανατολικής Ρωμυλίας, με όσες επιδράσεις και αλλοιώσεις έχουν δεχθεί, αλλά διατηρήθηκαν και ορισμένα τοπικά έθιμα, όπως το Γαϊτανάκι. Η επιτυχημένη προσαρμογή τους στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες και τις νέες διαμορφωμένες κοινωνικές αξίες, στάσεις και σχέσεις προσδίδει σε αυτά κάποια ιδιαίτερη σημασία και διαφορετικότητα. Οι νέες κοινωνικές τους λειτουργίες, μαζί με τα νέα εθιμικά στοιχεία που προστέθηκαν, διατηρούν τον ψυχαγωγικό τους χαρακτήρα με κυρίαρχα στοιχεία τις χορευτικές δραστηριότητες και την έντονη σατιρική, εύθυμη και πανηγυρική διάθεση.

Εικονικό κρέμασμα σκυλιών

Το εθιμικό χορευτικό δρώμενο «Κρέμασμα των σκυλιών» αποτελεί ένα αγροτικό έθιμο που τελείται στο Ριζόμυλο Μαγνησίας κάθε χρόνο, κυρίως κατά την Καθαρή Δευτέρα. Ανήκει στα αυτοσχέδια αποκριάτικα παιχνίδια και προορίζεται αποκλειστικά για δημόσιο θέαμα και μαζική κοινωνική ψυχαγωγία. Από το 1982 και εξής ανήκει πλέον στην κατηγορία των "εικονικών" εθιμικών δρωμένων, επειδή έχασε οριστικά την προφυλακτική σκοπιμότητα για την οποία δημιουργήθηκε και χρησιμοποιεί νέα εθιμικά στοιχεία που είναι ομοιώματα των παλαιών πραγματικών στοιχείων (σκυλιών). Το έθιμο της Κρεμάλας τελείται στην πλατεία της κοινότητας και οργανώνεται από μια ομάδα 5-10 νέων εθελοντών. Ανάμεσα σε δύο ζεύγη ξύλινων στύλων, που οι κορυφές τους συγκλίνουν, κρεμούν ένα ομοίωμα σκυλιού, περιτυλιγμένο με σχοινί τα άκρα του σχοινιού κρατούν δύο νέοι και, όταν αυτά αφεθούν ελεύθερα. Τότε το ομοίωμα πέφτει στο έδαφος. Παλαιότερα στη θέση του ομοιώματος κρεμούσαν ένα πραγματικό σκυλί που, φοβισμένο και πανικόβλητο, διασκέδαζε τους θεατές με τις σπασμωδικές κινήσεις του. Αργότερα όμως η συμπεριφορά αυτή προς τα σκυλιά θεωρήθηκε ότι ισοδυναμεί με βασανισμό τους και, με απόφαση της πλειοψηφίας της γενικής συνέλευσης του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου (1982), καταργήθηκε η χρήση πραγματικών σκυλιών. Από τότε, μόνο το 1987 έγινε αναπαράσταση μέρους του εθίμου με πραγματικό σκυλί, για τη λήψη τηλεοπτικής ταινίας που προβλήθηκε τον ίδιο χρόνο από την ΕΡΤ-1. Ωστόσο, η τηλεοπτική προβολή του εθίμου προκάλεσε την παρέμβαση μιας ζωοφιλικής και οικολογικής οργάνωσης και την προσφυγή της στο αρμόδιο δικαστήριο της περιοχής έναντι των διοργανωτών, επειδή θεωρήθηκε ότι το έθιμο εξακολουθούσε να τελείται την παλιά, βασανιστική για τα σκυλιά, μορφή χωρίς, τελικά, να ασκηθεί ποινική δίωξη λόγω της πρότερης αλλαγής του εθίμου (1982).
Αμέσως μετά το εικονικό κρέμασμα σκυλιών ακολουθεί «το Εικονικό δικαστήριο» και αρχίζουν οι χορευτικές δραστηριότητες με τη συνοδεία γκάιντας ή μόνο τραγούδι. Παράλληλα, η επιτροπή των νέων διοργανωτών συγκεντρώνει διάφορα φιλοδωρήματα από τους θεατές, προκειμένου να διατεθούν για κάποιο κοινωφελή σκοπό (για την εκκλησία, την κοινότητα, την ποδοσφαιρική ομάδα κ.ά.). Γενικά περιγραφές του δρωμένου έχουν γίνει από τους Γ. Α. Μέγα και Β. Πούχνερ, στο πλαίσιο διαφόρων εορτολογικών εθίμων.
Το «Κρέμασμα των σκυλιών» μαρτυρείται και σε άλλες περιοχές της Θεσσαλίας όπου σημειώθηκε εγκατάσταση προσφύγων της Ανατολικής Ρωμυλίας, όπως στο Ν. Μαγνησίας (Νέα Αγχίαλος), στο Ν. Λάρισας (Νέο Μοναστήρι, Μεγάλο Μοναστήρι, Νέα Λεύκη, Δίλοφος, Νέες Καρυές, Κοιλάδα) και στο Ν. Καρδίτσας (Τσιαμάς), ενώ έχει εντοπιστεί και στο Λυκούδι Λάρισας, όπου δεν υπάρχουν καθόλου πρόσφυγες. Ωστόσο, το έθιμο απαντά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας και, ευρύτερα, στα Βαλκάνια. Η βασική σκοπιμότητα του εθίμου, τόσο στο Ριζόμυλο όσο και στις άλλες περιοχές, ήταν προφυλακτική, για να μη προσβάλλονται τα σκυλιά από επιδημικές ασθένειες (κυρίως από τη λύσσα), ή αποτρεπτική, για να τις αποδιώχνουν.

Εικονικό όργωμα

Το έθιμο του «Εικονικού οργώματος» τελείται την Καθαρή Δευτέρα στην πλατεία του Ριζομύλου μετά το δρώμενο της Κρεμάλας (των σκυλιών) και του «Εικονικού δικαστηρίου». Είναι το μόνο δρώμενο της ημέρας αυτής που τελείται με τελετουργικό τρόπο και ανάλογη σοβαρότητα, χωρίς τη σατιρική και εύθυμη διάθεση που διακρίνει τα άλλα δρώμενα, όπως συμβαίνει και σε ανάλογες περιπτώσεις άλλων περιοχών. Κυρίως συμμετέχουν δύο άτομα, από τα οποία ο ένας σέρνει πίσω ένα πραγματικό αλέτρι και ο δεύτερος οργώνει τη γη εικονικά και ταυτόχρονα σπέρνει. Το δρώμενο του «Εικονικού οργώματος» είναι και αυτό ένα ανοιξιάτικο αγροτικό έθιμο με συμβολικό χαρακτήρα. Η παλαιότερη σκοπιμότητα ήταν η εξασφάλιση της ευημερίας και της γονιμότητας της γης, των ανθρώπων των ζώων με ομοιοπαθητική μαγεία, δεδομένου ότι, σύμφωνα με τον Μ. Γ. Μερακλή, η εξωτερική ομοίωση συνιστούσε τρόπο προσέγγισης του μη κατορθωτού. Ο Β. Πούχνερ θεωρεί το έθιμο από τις πιο αρχέγονες μιμητικές σκηνές, ενώ ορισμένοι άλλοι μελετητές το ανάγουν σε αρχαία θρακικά πολιτισμικά στρώματα ή σε διάφορα ιστορικά βάθη. Το εικονικό όργωμα και η σπορά αποτελούν βασικές σκηνές του θρακικού δρωμένου των Καλόγερων ή Κούκερων, που είναι από τα πλέον σύνθετα δρώμενα και εμπεριέχει και το στοιχείο της νεκρανάστασης. Από αυτό η Καθαρή Δευτέρα επονομάστηκε και Καλογερογιορτή. Χαρακτηριστικός είναι ο χορός που γίνεται στους κύκλους του οργώματος, με τον οποίο ολοκληρώνεται το έθιμο.

Τζαμάλα

Παράλληλα με τα άλλα εθιμικά δρώμενα του Ριζομύλου Μαγνησίας, μερικές φορές εμφανίζεται και το εθιμικό στοιχείο της Τζαμάλας (καμήλας). Ο ρόλος της είναι υποτυπώδης και εξαντλείται στη ζωομορφική μεταμφίεση δύο νέων, προκειμένου να εντυπωσιάσουν τους θεατές με την εξωτική και θεαματική μορφή της καμήλας. Ταυτόχρονα, με διάφορες αυτοσχέδιες κωμικές κινήσεις προσπαθούν να ψυχαγωγήσουν το κοινό τους.
Η περίπτωση της Τζαμάλας του Ριζομύλου αποτελεί μάλλον ένα κατάλοιπο δρωμένου, του οποίου έχουν καταργηθεί οι κύριες εθιμικές διαδικασίες. Ανάλογες περιγραφές του εθίμου, στην απλουστευμένη του μορφή, σχετίζονταν πολύ παλαιότερα και με τα έθιμα των Μωμογέρων του Πόντου, στα οποία η Καμήλα αποτελούσε ένα από τα συνοδευτικά αλλά αδρανοποιημένα μέλη του θιάσου με ζωομορφική μεταμφίεση, που είχαν καθαρά διακοσμητικό και ψυχαγωγικό ρόλο.

Γαϊτανάκι

Το Γαϊτανάκι αποτελεί ένα από τα ελάχιστα αποκριάτικα εθιμικά δρώμενα τοπικής προέλευσης που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα. Είναι κυρίως χορευτικό δρώμενο και τελείται την ίδια ημέρα (Καθαρή Δευτέρα) με τα υπόλοιπα δρώμενα που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες, δεδομένου ότι έγινε αποδεκτό και αφομοιώθηκε από όλους τους κατοίκους του Ριζομύλου. Χορεύεται από έξι ζευγάρια χορευτών, γύρω από ένα μεγάλο στύλο που τον στηρίζει ένα μέλος της ομάδας. Οι χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι (μακριά κορδέλα), που το τυλίγουν στο στύλο χορεύοντας. Παραλλαγές του εθίμου αναφέρονται και σε άλλες περιοχές της Θεσσαλίας (Καλλιπεύκη κ.α.), όπου την ομάδα πλαισίωναν και διάφορα άλλα εθιμικά πρόσωπα όπως ο Καραγκιόζης, το Καραγκιοζόπουλο, οι Κλέφτες κ.ά., με ανάλογη μεταμφίεση. Το Γαϊτανάκι όμως απαντά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, στην περιοχή της Ρόδου χορεύεται με πιο απλουστευμένη χορευτική μορφή (Κριτινιά) ή ως σκωπτικός χορός, χωρίς τις χορευτικές περιπλοκές του θεσσαλικού δρωμένου.

Πανηγύρια

Γενικά

Το πανηγύρι όπως σ’ όλη την Ελλάδα, έτσι και στο Πήλιο είναι ο χώρος όπου με αφορμή τη γιορτή κάποιου αγίου – προστάτη, οι ντόπιοι κάτοικοι συγκεντρώνονται, σφίγγουν τους δεσμούς της κοινότητας και εκδηλώνονται γλεντώντας.
Το πανηγύρι, «παγγύρ’» όπως το λένε οι Πηλιορείτες, είναι θεσμός παμπάλαιος για τα χωριά. Είναι το κέντρο των ετήσιων κοινωνικών εκδηλώσεων, μετά τους γάμους και τα βαφτίσια. Η ετήσια αυτή εκδήλωση γίνεται πάντα στην πλατεία του χωριού, συνήθως καλοκαίρι για να βοηθά ο καιρός, κάτω από τους ίσκιους των πλατανιών και τους ήχους μουσικών οργάνων και τραγουδιών. Στο «παγγύρ’» θα πάνε όλοι οι χωριανοί με τα «καλά τους». Μικροί και μεγάλοι. Εκεί θα βγουν τα παιδιά, οι νιοι και οι νιες, οι αρραβωνιασμένοι, οι νιόπαντροι, οι γεροντότεροι. Εκεί θα γίνουν και τα συνοικέσια, αλλά θα «κλειστούνε» και δουλειές. Μόνο αυτοί που έχουν πένθος δε βγαίνουν.  Στο πανηγύρι θα χαρούν, θα φάνε και θα πιουν, θα χορέψουν, θα ιδωθούν οι χωριανοί μεταξύ τους και τελικά μέσα απ’ το γλέντι θα ξεχάσουν τα βάσανα της ζωής.
Πλούσιες οι πολιτιστικές εκδηλώσεις και πανηγύρια που διοργανώνονται στο Δήμο, όπως στις γιορτές των Αγίων Αναργύρων, Βλασίου Γεωργίου, Λαυρεντίου, Αποστόλου του Νέου. Γνωστή είναι και η γιορτή κερασιού στον Άγιο Λαυρέντιο τον Ιούνιο.

Τα Λεχωνίτικα πανηγύρια

Τα Άνω Λεχώνια, τα παλαιότερα χρόνια (αρχές του 20ου αιώνα ως και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) ήταν «κόμβος» για τα γύρω χωριά εξαιτίας του τρένου.  Ήταν και είναι βέβαια προάστιο του Βόλου με τους κήπους και τα λουλούδια του. Έτσι πολλοί έρχονταν στα δροσόλουστα Λεχώνια για να γλεντήσουν στα πανηγύρια, αφού η συγκοινωνία ήταν εξασφαλισμένη. Ο κόσμος που συγκεντρώνονταν ήταν πολύς και τα καφενεία -μαγαζιά του χωριού γεμάτα. Κάθε μαγαζί είχε τη δική του ορχήστρα την «κομπανία», που έπαιζε χωρίς μικροφωνικές εγκαταστάσεις.

Τρία πανηγύρια γίνονταν στα Άνω Λεχώνια:

Το πρώτο στις 2 Μαΐου, ημέρα της ανακομιδής των λειψάνων του Αγίου Αθανασίου. Είχε αρκετό κόσμο γιατί αποβραδίς (1η Μαΐου) με την αγρυπνία, έρχονταν άνθρωποι που είχαν βγει για το γιορτασμό της Πρωτομαγιάς.
Το δεύτερο στις 21 Μαΐου Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης με αφορμή τα εγκαίνια του Ναού.
Το τρίτο παλιότερο αλλά και μεγαλύτερο ήταν και είναι την 1η Ιουλίου, των Αγίων Αναργύρων, που γιορτάζει εξωκλήσι που βρίσκεται πάνω από το χωριό. Αυτό κρατούσε τρεις ημέρες.
Τα πανηγύρια άρχιζαν αμέσως μετά την εκκλησία. Η πλατεία γέμιζε άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Οι μεγάλοι έπιναν τσίπουρα και οι μικροί έτρωγαν γλυκό κουταλιού λουκούμι ή «υποβρύχιο βανίλια». Η ορχήστρα έπαιζε ως αργά το μεσημέρι. Το πρωινό μουσικό γλέντι δεν ήταν για χορό. Ήταν ένα σεργιάνισμα για να φαίνεται ότι ήταν πανηγύρι. Το βράδυ όμως άρχιζε πάλι το ολονύχτιο γλέντι που συνήθως κρατούσε ως το πρωί. Το ξεκίνημα γινόταν με το σούρουπο και τα λαϊκά μουσικά όργανα. Ο ζουρνάς (=πίπιζα) και το νταούλι έπαιζαν τους ντόπιους σκοπούς και το λαλούσαν ως τα μεσάνυχτα. Ο χορός ήταν γενικός «συρτός», όπου χόρευαν όλοι γύρω στην πλατεία. Αμέσως μετά έπιαναν δουλειά οι μουσικοί της κομπανίας, παίζοντας αρχικά «ευρωπαϊκά» τραγούδια (ταγκό, βαλς κ.α.) και μετά διάφορα δημοτικά. Τις πρωινές ώρες η ορχήστρα έπαιζε «ζουμπεκιές», «καρσιλαμάδες» και «τσιφτετέλια». Τότε χόρευαν οι «μερακλήδες». Σήμερα τα πανηγύρια έχουν «ξεφτίσει», αλλά οι παλιότεροι που έζησαν με αυτά τα θυμούνται με νοσταλγία.

Τραγούδια του Πηλίου

Το Πήλιο, το βουνό των Κενταύρων και του Ιάσονα αποτελεί χώρο πανάρχαιων παραδόσεων, κατοικία θεών, ημίθεων και ηρώων, ορμητήριο αρματωλών και κλεφτών. Έχει όλες τις προϋποθέσεις, λοιπόν, για να αναπτυχθεί το Δημοτικό Τραγούδι. Αυτό είναι επηρεασμένο από την ηπειρωτική, τη μοραΐτικη, τη ρουμελιώτικη και τη νησιώτικη παράδοση.
Τα δημοτικά τραγούδια του Πηλίου χωρίζονται σε χορευτικά, σε τραγούδια της τάβλας (τραπεζιού), σε λατρευτικά και κάλαντα. Υπάρχουν ακόμη τραγούδια ιστορικά που αναφέρονται σε συγκεκριμένα πρόσωπα και περιστατικά της τοπικής μας ιστορίας, από τα χρόνια της μεγάλης Επανάστασης (1821). Τέτοια είναι: Του «καπετάν Κουτμάνη», του «Δήμου Ζάγουρα», του «Στέφου» κλπ.
Τα δασοσκέπαστα πλάγια του Πηλίου, είχαν το προνόμιο να κρύβουν μέσα τους κλέφτες και αρματωλούς σε όλη τη διάρκεια της τούρκικης σκλαβιάς. Έτσι άνθισε κι εδώ το κλέφτικο δημοτικό τραγούδι.
Ακολουθεί ο κύκλος των τραγουδιών της αγάπης, που περιλαμβάνει τραγούδια για τη φύση, τη νιότη, την αγάπη. Αναπτύχθηκαν κι αυτά μέσα στο φυσικό περίγυρο, μες το άρωμα και τη δροσιά του όμορφου βουνού. Αποτελούνται από 15σύλλαβα και μη, ομοιοκατάληκτα ή όχι, εκτεταμένα ή απλά δίστιχα λιανοτράγουδα. Αυτά τα ερωτικά τραγούδια με ιαμβικούς ανομοιοκατάληκτους στίχους που θυμίζουν δραματικές παραλογές, τραγουδήθηκαν κι ως γαμήλιες πατινάδες «Αυγερινός», «Το μελαχρινό» κ.α. Στον κύκλο των τραγουδιών της ξενιτιάς αποτυπώνονται τα βάσανα κι οι καημοί του ξενιτεμού και το κυριότερο, η επιστροφή στην πατρίδα. «Θέλω να ταξιδέψω», «Τα ζαγοριανά καράβια» κλπ.
Εδώ στο Πήλιο, όπως και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, συναντά κανείς και τα μοιρολόγια, τραγούδια που λέγονται όταν χάνεται αγαπημένο πρόσωπο. Η προσωποποίηση του Χάρου, είναι συνηθισμένο εκφραστικό μέσο.
Τέλος, έχουμε και τα λατρευτικά τραγούδια, με θρησκευτικά συνήθως θέματα ή ερμηνείες μεταφυσικών φαινομένων. Τέτοια είναι τα λαϊκά κάλαντα, τα βαΐτικα, τα παινέματα, τα καλησπερίσματα κ.α. Γενικά το Πηλιορείτικο δημοτικό τραγούδι, όπως κι οι χοροί, εκφράζουν τα συναισθήματα, τους καημούς και τις λαχτάρες των συμπατριωτών μας.

Οι χοροί του Πηλίου

Οι ερευνητές των παραδοσιακών χορών είναι πολύ προσεκτικοί στη διατύπωση απόψεων γύρω από τους πηλιορείτικους χορούς, γιατί η έρευνα είναι δύσκολη. Παρά τη δυσκολία, όμως, έχουν χωρίσει το Πήλιο σε τέσσερις γεωγραφικές περιοχές, που η καθεμιά έχει τα δικά της πολιτιστικά γνωρίσματα.
Η πρώτη περιλαμβάνει τα χωριά του βόρειου Πηλίου (Κερασιά, Κανάλια, Βένετο, Κεραμίδι) αλλά και το Μαυροβούνι (βουνό ανάμεσα στον Κίσσαβο και το Πήλιο). Οι χοροί εκτελούνται με τραγούδια των ίδιων των χορευτών.
Η δεύτερη είναι η περιοχή του δυτικού, κεντρικού και ανατολικού Πηλίου, στην οποία υπάγονται και τα Λεχώνια. Εδώ κυρίαρχος είναι ο πηλιορείτικος συρτός με συνοδεία νταουλιού και ζουρνάδων.
Η Τρίτη περιοχή είναι τα χωριά του νότιου Πηλίου (Αργαλαστή, Προμύρι, Τρίκερι και ιδιαίτερα ο Λαύκος). Ο Λαύκος έχει πολύ πλούσια μουσικοχορευτική παράδοση.
Οι «κομπανίες» του έφταναν σε όλο το Πήλιο. Ακόμα και στα λεχωνίτικα πανηγύρια έπαιζαν.

Κυριότεροι μουσικοί

Νίκος Αναστασόπουλος (1928 Νεράιδα Φαρσάλων) κλαρίνο
Θανάσης Γκιόλμας (1920 Κερασιά Πηλίου) κλαρίνο-σαξόφωνο-κρουστά
Ορέστης Κατσαγιώρης (1930 Βελεστίνο)  τραγούδι – ακορντεόν
Βάιος Μαλλιάρας (1907 Πυργετός Ολύμπου) κλαρίνο
Ευαγγελία Μέκρα (1945 Παραπόταμος Συκουρίου Λαρίσης) τραγούδι
Θεοχάρης Παντίδης (1908 Βαρδαλή Φθιώτιδα) τραγούδι-σαντούρι-λαούτο-κιθάρα
Θανάσης Παύλου (1925 Πελασγία )  τραγούδι-βιολί
Οδυσσέας Σιδέρης (1935 Βόλος)  κλαρίνο-σαξόφωνο-λαούτο
Γιάννης Τσικώνης (1938 Καρδίτσα) κλαρίνο