H ιστορία της Αντίκυρας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
Η Αντίκυρα πρωτοκατοικήθηκε τον 16ο αιώνα π.Χ. στην περιοχή Παλάτια και αναφέρθηκε με την ονομασία Κυπάρισσος. Η προέλευση του ονόματος αυτού μπορεί να οφείλεται είτε στο γεγονός ότι υπήρχαν πολλά κυπαρίσσια είτε στο επώνυμο ήρωα και ιδρυτή της πόλης. Ενώ η ονομασία Αντίκυρα δόθηκε στην πόλη τον 9ο αιώνα από τον ήρωα Αντικυρέα.
Μυθολογία
Η πόλη του Κυπάρισσου υπήρξε μεγάλη ναυτική δύναμη και βοήθησε στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας (12ος -14ος αιώνας π.Χ.). Από εκεί απέπλευσαν 40 πλοία με αρχηγούς του στόλου τον Σχεδίο και τον Επίστροφο, γιοι του Ιφίτου, και αντιπροσώπευε τις σημαντικότερες πόλεις της Φωκίδας. Χαρακτηρίστηκα αναφέρει ο Όμηρος στη Ηλιάδα:
(…) Με τους Φωκείς ο Επίστροφος ερχόταν και ο Σχεδίος
υιοί του μεγαλόψυχου Ιφίτου Ναυβουλίδη.
Τους έστειλε ο Κυπάρισσος και η Πυθώ πετρώδης,
η θεία Κρίσα και η Δαυλίς, ο Πανοπεύς και ακόμη
τα μέρη της Υαμπόλεως και της Ανωμερείας (…)
(Ιλ. Β’ , 517-525)
Ο Σχεδίος σκοτώθηκε από τον Έκτορα στην Τροία, ενώ ο Επίστροφος γύρισε στην πατρίδα μετά την εκστρατεία. Και οι δύο τάφηκαν στην Αντίκυρα.
Η Αντίκυρα φημιζόταν για τον ελλέβορο, τη λεγόμενη «σκάρφη» ή «σκάρπι» τον γνωστό σήμερα βέλλιουρα ή ασπρόχορτο. Πρόκειται για ένα δυνατό θεραπευτικό βοτάνι για διάφορες ασθένειες, κυρίως του ψυχισμού και του νευρικού συστήματος, όπως η μελαγχολία, η τρέλα και η επιληψία, που φύτρωνε στα γύρω βουνά και σε μεγάλη, μάλιστα, αφθονία. Ακόμη η ρίζα του έχει θεραπευτικές ιδιότητες και τη χρησιμοποιούσαν για εμετικό ή καθαρτικό για την υποχονδρία και ως τονωτικό. Αυτό το φάρμακο χρησιμοποίησε και ο Αντικυρέας για να θεραπεύσει τον Ηρακλή από τον υστερικό παροξυσμό που έπαθε και εξαιτίας του σκότωσε τα τρία παιδιά του και τη γυναίκα του. Μάλιστα, κατά την αρχαιότητα συνηθιζόταν η φράση «’Αντίκυρας σέ δει» και «Naviget Anticyram», που σημαίνουν αντίστοιχα «Είσαι για την Αντίκυρα» και « Να πλεύσεις για την Αντίκυρα», κάτι παρόμοιο με το σημερινό «Είσαι για το Δαφνί», και εννοούσαν ότι σου χρειάζεται το θεραπευτικό αυτό βοτάνι.
Αρχαϊκά χρόνια
Η Αντίκυρα το 750-550π.Χ. είχε σημαντικές σχέσεις με την Κόρινθο, γεγονός που επιβεβαιώνεται από ευρήματα κορινθιακής κεραμικής στα νεκροταφεία, από αυτά κυρίως σώζονται αρύβαλλοι, οινοχόες και κοτυλίσκες. Γύρω στο 575-550π.Χ. χρονολογείται ένας μεγάλης σημασίας ναός, ο Ναός της Αθηνάς, χτισμένος σύμφωνα με κορινθιακές επιρροές. Βρίσκεται νότια του δρόμου που οδηγεί στη Δεσφίνα, στην πλαγιά του λόφου του Σύρου, στην περιοχή που οι ντόπιοι ονομάζουν Πελάτια. Η ιστορία ανακάλυψής του έχει ως εξής: στις αρχές τις δεκαετίας του 1950 ένας ντόπιος αγρότης, ο Νίκος Αλεξίου, παρέδωσε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία ένα χάλκινο μικρό άγαλμα που παριστάνει την θεά Αθηνά και υπέδειξε το σημείο που το βρήκε στο χωράφι του. Ο τότε Έφορος Αρχαιοτήτων Δελφών, Ευάγγελος Μαστροκώστας, διενέργησε ανασκαφή (1954) και βρήκε τη βάση του αλγαματιδίου και ένα κομμάτι που έλειπε από το δεξί χέρι. Παράλληλα ανακαλύφθηκε ένα μέτριου μεγέθους κτίσμα από το οποίο σώζονται μόνο οι βάσεις των τοίχων.
Κλασσική περίοδος
Με τον Ιερό πόλεμο (355π.Χ.) η Αντίκυρα υπέστη καταστροφές και πολλοί κάτοικοί της διασκορπίστηκαν. Το πλήγμα όμως δεν ήταν τόσο ισχυρό αφού κατάφερε να ανακάμψει αρκετά γρήγορα (346π.Χ.). Χάρη στην ανάκαμψη της αυτή χτίστηκε αρχικά το αρχαίο τείχος της Αντίκυρας (354-350π.Χ.) αλλά και ο ναός της Αρτέμιδος Ειλειθυίας (350π.Χ.). Το τείχος βρίσκεται στην περιοχή Πελάτια στις υπώρειες του λόφου του Σύρου, όπου ήταν πάντα ορατά πέντε σκαλοπάτια που οι ντόπιοι αποκαλούσαν θέατρο. Κατά το 1998, όμως, η Εφορεία Δελφών απέδειξε ότι δεν επρόκειτο για θέατρο αλλά για τμήμα της οχύρωσης της πόλης. Τα συγκεκριμένα σκαλοπάτια οδηγούσαν σε ένα τετράγωνο οχυρωματικό πύργο. Ο ναός της Αρτέμιδος Ειλειθυίας βρίσκεται στην Κεφαλή και ήταν αφιερωμένος στην Άρτεμη Δίκτυννα. Μέσα σε αυτόν υπήρχε ένα άγαλμα της θεάς από μαύρο λίθο που αποδίδεται σε αιγινήτη τεχνίτη. Ο ναός αυτός εντοπίστηκε το 1888 από τον γερμανό αρχαιολόγο Lolling.
Ρωμαϊκή εποχή
Η Αντίκυρα κατά την ρωμαϊκή εποχή, από το 50 π.Χ. μέχρι το 300 μ.Χ. είχε το κέντρο της στην περιοχή Παλάτια. Το 31 π.Χ έγινε χρήση του λιμανιού της για να φορτωθεί το σιτάρι που είχε κατασχεθεί από την κεντρική Ελλάδα. Ενω, το 146π.Χ. το λιμάνι της χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά εμπορευμάτων στην ενδοχώρα και η πόλη πέρασε μια περίοδο αξιόλογης κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης.
Μεσαιωνικά χρόνια
Η Αντίκυρα γνώρισε μεγάλη ακμή γύρω στο 350 – 650 μ.Χ. Στην περίοδο αυτή η Αντίκυρα γίνεται έδρα επισκοπής με πεντάκλιτη βασιλική(6ος αιώνας μ.Χ.) και έναν εύρωστο οικισμό με μεγάλα σπίτια. Αυτή η βασιλική μας έδωσε πανέμορφα ψηφιδωτά που χρονολογούνται στο τέλος του 5ου αιώνα μ.Χ. Όμως, στις αρχές του 7ου αιώνα, γύρω στα 620 μ.Χ. ένας ισχυρός σεισμός κατέστρεψε την εκκλησία και τον οικισμό της Αντίκυρας, η οποία δεν ξανακατοικήθηκε τα επόμενα χρόνια.
Νεότερη Ιστορία
Η Αντίκυρα συμμετείχε σε όλες τις πανελλήνιες εξεγέρσεις κατά των κατακτητών. Δεν έλειψε από τον πανελλήνιο ξεσηκωμό του 1821 για τη απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους και ούτε από τους επόμενους πολέμους. Την περίοδο της κατοχής οι Γερμανοί έφτασαν ως την Αντίκυρα και εγκαταστάθηκαν στα σπίτια του χωριού, όπου έσπερναν τον φόβο και τον τρόμο στον κόσμο. Έτσι, αναγκάστηκαν πολλοί ντόπιοι να καταφύγουν στη Δεσφίνα, πόλη της Φωκίδος. Παρόλα αυτά, σημαντική ήταν η παρουσία της Αντίκυρας στην εθνική αντίσταση κατά των φασιστών Ιταλό-Γερμανών καθώς και η δημιουργία του ΕΛΑΝ ( Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό) Κορινθιακού, το οποίο έχει δύο χάλκινους αδριάντες Ελανιτών φερόμενοι προ ιστού μετά ιστίου. Ο τελευταίος επιζών του ΕΛΑΝ, ονόματι Γιάννης Παπαγεωργόπουλος, απεβίωσε στις 20 Νοεμβρίου του 2012 σε ηλικία 93 ετών. Προς τιμήν του ΕΛΑΝ δημιουργήθηκε το 1944 ένα τραγούδι με στίχους του Φώτη Λαμψίδη και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Το τραγούδι αποδόθηκε από τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου και κυκλοφόρησε σε βινύλιο το 1976 με γενικό τίτλο "...της εξορίας".
Η Αντίκυρα κατάφερε να ακμάσει ξανά χάρη στη γαλλική μεταλλευτική εταιρία Πεσινέ, η οποία έκτισε και τον οικισμό των Άσπρων Σπιτιών για να στεγάσει υπαλλήλους και εργάτες του παρακείμενου εργοστασίου παραγωγής αργιλίου. Στις 13 Ιουνίου 1960 υπογράφεται το πρωτόκολλο για την ίδρυση του εργοστασίου. Στις 7 Απριλίου 1963 ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής θεμελιώνει το εργοστάσιο το οποίο αρχίζει να λειτουργεί το 1965. Η επιλογή της τοποθεσίας (κόλπος της Αντίκυρας) έγινε διότι είναι το σημείο στο οποίο καταλήγουν οι βωξίτες, εξωρυσσόμενοι από τον Ελικώνα και από τον Παρνασσό. Με τη δημιουργία της βιομηχανίας Αλουμίνιο η Ελλάδα έγινε ο έκτος παραγωγός αλουμινίου στην Ευρώπη. Η ελληνική αγορά αλουμινίου διαθέτει πλέον εθνική πηγή ανεφοδιασμού.Η ίδρυση βιομηχανίας Αλουμινίου υπήρξε προτεραιότητα όλων όσοι είχαν σκεφτεί την εκβιομηχάνιση της χώρας από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Αργότερα, στις 18 Μάιου του 2000,η Αντίκυρα ήλθε ξανά στο προσκήνιο από ένα τραγικό δυστύχημα της πολεμικής αεροπορίας, όταν ένα μαχητικό αεροπλάνο κατέπεσε πάνω σε σπίτι της περιοχής προκαλώντας το θάνατο δυο μαθητριών, της Ιωάννας-Ειρήνης Κόλλια, 19 ετών, και της Αργυρώς Παπαχαραλάμπους, 16 ετών, που βρίσκονταν εκείνη τη στιγμή μέσα, αλλά και του κυβερνήτη, υποσμηναγού Κωνσταντίνου Αλεξανδράκη, 31 ετών, και του συγκυβερνήτη, υποσμηναγού Πολύκαρπου Μουχτούρη, 29 ετών. Στη μνήμη των θανόντων κατασκευάστηκε ένα μνημείο στον τόπο του δυστυχήματος.
Πηγές:
Ράπτης Δ., Η ΑΝΤΙΚΥΡΑ ΒΟΙΩΤΙΑΣ, έκδοση κοινότητα Αντίκυρας 2001.
Παπακωνσταντίνου Δ., ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ Ιστορικά & Λαογραφικά ΑΝΤΙΚΥΡΑΣ-ΒΟΙΩΤΙΑΣ, έκδοση κοινότητα Αντίκυρας 1997
Σίδερης Θ., Η Αντίκυρα από τον Όμηρο ως…, ανακτήθηκε στις 14-12-2012 από Αντίκυρα.