ΤΟ  ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ  ΣΤΗΝ  ΠΕΡΙΟΧΗ 

                           ΑΣΠΡΩΝ ΣΠΙΤΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΥΡΑΣ

Η ζωή του τόπου μας είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με το φυσικό περιβάλλον. Έχουμε την τύχη να ζούμε σ'ένα περιβάλλον, το οποίο δεν έχει μολυνθεί, παρά την παρουσία του εργοστασίου. Η σχέση αναμέσα στο περιβάλλον και την δράση του ανθρώπου, φαίνεται απο τον τρόπο με τον οποίο η ιστορία εγγράφεται σ'αυτό. Ετσι το περιβάλλον αποτελεί ιστορική πηγή αφού έχει διαμορφωθεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στο πέρασμα του χρόνου και αξίζει να το μελετήσουμε.

ΧΛΩΡΙΔΑ-ΠΑΝΙΔΑ

Στην περιοχή της Αντίκυρας και των Άσπρων-Σπιτίων ευδοκιμούν πολλά είδη φυτών. Με αφορμή το θέμα μας "περιβάλλον'' αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής μας. Ξεκινήσαμε λοιπόν με την μελέτη  κειμένων  του W.M.Leake - 1777-1860 (Ουίλλιαμ Μάρτιν Ληκ) ερευνητή και συγγραφέα, ο οποίος έχει επισκεφτεί την Αντίκυρα και έχει παραθέσει γραπτό υλικό. Αναφέρει οτι η περιοχή  είναι συνδεδεμένη με την καλλιέργεια καλαμποκιού καθώς επίσης ότι υπάρχουν πολλές ελιές. Προσθέτει ότι το έδαφος της περιοχής  είναι άγονο με εξαίρεση λίγες σκόρπιες αγριοαχλαδιές και καλλιεργείται κριθάρι και σιτάρι. Ο ιστορικός  Τάκης Λάππας  στα νεότερα χρόνια (1904-1995) αναφέρει την περιοχή ως έναν "απέραντο λόγγο από ελιόδεντρα και πυκνοφυτεμένα χαμόκλαδα, βάτους, οσφάκες, λυγαριές, σκίνα και κάθε λογής θάμνους". 

Σε μια δικιά μας βόλτα στην περιοχή συλλέξαμε τις παρακάτω εικόνες:

Αγριολούλουδα της Αντίκυρας	Φύση της Αντίκυρας

Πληροφορίες για την περιοχή παίρνουμε επίσης από τα σχέδια του Ludwig Salvator που περιέχονται στο βιβλίο του "Περίπατος στον κόλπο της Κορίνθου". O Ludwig Salvator ήταν αρχιδούκας της Αυστρίας  και αδερφός του τότε αυτοκράτορα της Αυστρίας Ιωσήφ Α' Φραγκίσκου. Σύμφωνα με πληροφορίες ήταν ένας νέος άνθρωπος που λάτρευε τα ταξίδια, την φύση, την γραφή και την Ελλάδα.  Έτσι αφού ταξίδεψε σε αρκετά μέρη της Ελλάδας αποφάσισε να επισκεφτεί την Αντίκυρα και τα 'Ασπρα-Σπίτια, ενώ παράλληλα κατέγραφε τις εμπειρίες του στην χώρα μας. Αυτός είναι και ο λόγος που έχουμε μέχρι σήμερα πλήροφορίες απο εκείνη την εποχή. Η αγάπη του για τα ταξίδια, κυρίως τα θαλάσσια,τον οδήγησε στην αγορά προσωπικού του κότερου και στην επίσκεψη του στον Κορινθιακό Κόλπο, κάνοντας στάση στο πανέμορφο και γραφικό λιμανάκι των 'Ασπρων Σπιτιών. Γοητευμένος από την ομορφιά του τόπου μας, δεν δίστασε να καταγράψει τις εμπειρίες του ή ακόμα και να ζωγραφίσει τα τοπία που του χαράχτηκαν στην μνήμη. Αυτές  οι ζωγραφιές του και οι σημειώσεις του αποτέλεσαν κύριο υλικό για το βιβλίο του ''Περίπατος στον κόλπο του Κορινθιακού'' το οποίο σήμερα θεωρείται ιστορικής σημασίας.

 Σχέδια του Σαλβαδώρ από το βιβλίο " Περίπατος στον Κορινθιακό  "

Σύμφωνα με τις αναφορές των κατοίκων παλιότερα υπήρχαν φάλαινες ενώ εκόμα και σήμερα συναντάμε δελφίνια. Για τον τόπο μας έχουν γίνει πολλές αναφορές σε φώκιες που έχουν βρεθεί στις ακτές της θάλασσας μας. Πιο συγκεκριμένα γίνεται λόγος για το μικρό νησί Δασκαλειό όπου έχει βρεθεί φώκια. Λέγεται πως το δέρμα των ζώων αυτών πουλιόταν περισσότερο από 50 γρόσια. Ακόμα αναφέρεται από τους παλιούς Αντικυραίους και Διστομίτες πως στα ξερονήσια ζούσαν αρκετές μεσογειακές φώκιες. Πολλές φορές ακουγόντουσαν τα κλάματα τους στους κάβους τη Κεφαλής και του Γραμματικού. Με τον καιρό αφανίστηκαν αλλά σύμφωνα με τα λεγόμενα των κατοίκων της περιοχής υπήρχαν φώκιες μέχρι και το 1970.

Ελλέβορος

Η Αντίκυρα υπήρξε διάσημη ανά τους αιώνες χάρις σε ένα φυτό, τον ελλέβορο, ο οποίος στην αρχαιότητα θεωρούταν ιδιαίτερος για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες για τις διάφορες ασθένειες, κυρίως του ψυχισμού και του νευρικού συστήματος, όπως η μελαγχολία, η τρέλα  η επιληψία ,οι κρίσεις και τέλος η βλεννόροια. Οι αρχαίοι φαίνεται πως χρησιμοποιούσαν το όνομα γενικά για το φυτό, του οποίου η επιστημονική ονομασία είναι veratrum album, τουλάχιστον ως τον 5ο αιώνα π.Χ. Το φυτό αυτο διακρίνεται σε δύο είδη τον «ελλέβορο λευκό»(εικ.1) και τον «ελλέβορο μέλανα»(εικ.2).

εικ.1

εικ.2

Και τα δυο φυτά φυτρώνουν μέχρι σήμερα σύμφωνα με κάποιους ανθρώπους  στις πλαγιές πάνω από την Αντίκυρα. Ο λεγόμενος «μέλας» μάλιστα αποκαλείται από τους ντόπιους (τους ελάχιστους που ακόμα τον αναγνωρίζουν) «σκάρφη»! Η σκάρφη μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα χρησιμοποιούταν ως τοπικό επίθεμα για την αποτροπή των ανεπιθύμητων κυήσεων, δηλαδή για τεχνητές αποβολές. Οι ρίζες της επίσης χρησιμοποιούνταν σε πολύ ισχυρούς πονόδοντους, αλλά συνήθως με καταστρεπτικές συνέπειες, γιατί στη συνέχεια το δόντι στο οποίο είχε τοποθετηθεί σκάρφη, έπεφτε. Αναλυτικά στον ελλέβορο αναφέρεται και ο Διοσκορίδης, γιατρός και βοτανολόγος της εποχής του Νέρωνα. Ήταν ήδη γνωστό από τότε και επιβεβαιώνεται σήμερα ότι ο λευκός έχει εμετικές και ο μαύρος καθαρτικές ιδιότητες. Επιπλέον στην Αντίκυρα παρασκευαζόταν ένα φάρμακο πολύ αποτελεσματικό βασισμένο στο μαύρο ελλέβορο (helleborus niger) και σε ένα σησαμοειδές, τη reseda alba. Το φάρμακο αυτό ήταν η μεγάλη αποκλειστικότητα των γιατρών της Αντίκυρας, σε σημείο μάλιστα να ονομάζεται το παρασκεύασμα «ελλέβορος αντικυρικός». Επίσης η πολύ προσεκτική διαδικασία χορήγησης που ακολουθούταν μόνο στην Αντίκυρα ονομαζόταν «ελλεβορισμός», γιατί ο ελλέβορος, όπως πολλά φάρμακα είναι συγχρόνως και πολύ ισχυρό δηλητήριο – περιέχει τη δραστικότατη ουσία ελλεβορίνη – και μπορούσε να σκοτώσει τον ασθενή. Τέλος ο ελλέβορος είχε και άλλες χρήσεις. Οι πηγές αναφέρουν ότι κατά την διάρκεια μιας πολιορκίας  οι πολιορκητές νίκησαν δηλητηριάζοντας το νερό των πολιορκημένων με ελλέβορο, ενώ οι φιλόσοφοι Καρνεάδης και Χρύσιππος λέγεται ότι έπιναν ελλέβορο για να αυξήσουν τη διανοητική τους διαύγεια κατά τις φιλοσοφικές αντιπαραθέσεις και συζητήσεις με άλλους φιλοσόφους. Αν και σήμερα ο ελλέβορος χρησιμοποιείται επίσης από τη φαρμακοβιομηχανία, είναι βέβαιο ότι έχουμε ακόμα πολλά να μάθουμε για τις ιδιότητες και τη δράση του.

Ελιά

Ολόκληρη η περιοχή των Άσπρων Σπιτιών πριν την κατασκευή του εργοστασίου ήταν ελαιώνας. Τα μέρη μας διαθέτουν απέραντους λόγγους από ελιές όπως στον Όσιο Λουκά και στον Άγιο Ισίδωρο. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε ότι η ελιά παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας του τόπου μας. Τα σχέδια του Salvator  δίνουν αρκετές πληροφορίες για τον ελαιώνα εκείνης της εποχής.

Η Αντίκυρα θα πρέπει να γνωρίζουμε πως εκτός από ψαροχώρι ήταν εξίσου και ελαιοχώρι. Ο ελαιώνας της Αντίκυρας έφθανε έως το σημείο που βρίσκεται σήμερα ο σταθμός του βιολογικού καθαρισμού. Ο ελαιώνας έδινε καρπό κάθε δύο χρόνια, το λάδι  ήταν παχύ και οι ελιές ανθεκτικές. Συνήθως οι ελιές που ευδοκιμούσαν ήταν η  «βούλα η πατρική», η «μαύρη»  και η «πράσινη». Αυτοί που διέθεταν πλούσια σοδειά ήταν οι καλόγεροι της Μονής του Προδρόμου. Στην ιδιοκτησία τους ανήκαν εκατοντάδες στρέμματα ελαιόδεντρων. Διατηρούσαν ελαιοτριβείο εκεί που σήμερα βρίσκεται η πλατεία της Αντίκυρας με το άγαλμα. Την περίοδο της καρποφορίας του ελαιώνα, η Αντίκυρα πλημμύριζε από κόσμο της Δεσφίνας. Τις περιόδους αυτές η Αντίκυρα για δύο-τρεις μήνες ζωντάνευε. Τότε άρχιζαν την δουλειά. Τα μέσα συγκομιδής ήταν πρωτόγονα. Το μάζεμα γινόταν με τα χέρια και με την βοήθεια των βεργών. Η κάθε οικογένεια έπρεπε μόνη της να μαζέψει τις ελιές και να βγάλει το λάδι. Όταν η σοδειά ήταν στην ακμή της οι ελαιέμποροι φθάναν στη Αντίκυρα. Όση παραγωγή έμενε, προορίζονταν για λάδι και μεταφερόταν στα ελαιοτριβεία του χωριού. Τα πρώτα ελαιοτριβεία ήταν χειροκίνητα. Αξιοσημείωτα ήταν αυτά  του Χ. Σίσσου και του Λουκά και Γιώργου Παπαϊωάννου. Στα χειροκίνητα απαραίτητο ήταν ένα άλογο που γύριζε τις πέτρες για το λιώσιμο της ελιάς. Σε αυτήν την περίπτωση το βασικό εξάρτημα του ελαιοτριβείου ήταν μια κυλινδρική πέτρα που γύριζε με την βοήθεια ενός αλόγου δεμένου στη άκρη ενός κονταριού. Η άλλη άκρη του κονταριού ήταν στερεωμένη στο κέντρο της πέτρας η οποία συνέθλιβε τις ελιές καθώς περιστρέφονταν. Οι ελιές που συνθλίβονταν τοποθετούνται σε καλάθια και κατόπιν συμπιέζονταν. Η λειτουργία τους διακόπηκε γύρω στο 1928. Στη διάρκεια του μεσοπολέμου κατασκευάστηκε και τρίτο ελαιοτριβείο που ήταν πιο σύγχρονο απ' τα προηγούμενα γιατί καθάριζε τις ελιές από τα ξένα σώματα και λιγόστευε τα οξέα του λαδιού. Μεταπολεμικά λειτούργησε και το λιοτρίβι του Χ. Παπαϊωάννου με μεγαλύτερες δυνατότητες. Όσον αφορά το όργωμα του ελαιώνα γινόταν με την βοήθεια των βοδιών μέχρι το 1934. Το όργωμα γινόταν δύο φορές το χρόνο. Σήμερα γίνεται με σύγχρονα μηχανήματα.

   ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η Αντίκυρα βρίσκεται στο Νομό Βοιωτίας με πληθυσμό 2.346 κατοίκους και έκταση 23.332 στρεμ. Είναι μια παραλιακή πόλη η οποία αποτελεί ένα ασφαλές φυσικό λιµάνι στις βόρειες ακτές του Κορινθιακού κόλπου. Στην Αντίκυρα αναφέρονται οι περιηγητές Στράβων και Παυσανίας. Ο Παυσανίας μάλιστα την ταυτίζει με την πόλη Κυπάρισσο που αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα, στο κατάλογο των πόλεων  που έστειλαν  πλοία για τον τρωϊκό πόλεμο. Κατά την αρχαιότητα η Αντίκυρα ήταν Φωκική πόλη και γνώρισε μεγάλη άνθηση. Η ταύτιση του σημερινού οικισμού των Άσπρων Σπιτιών και της Αντίκυρας με την αρχαία Αντίκυρα έγινε ήδη από το 1806 οπότε βρέθηκε επιγραφή στην παραλία "…ΕΔΟΞΕ ΤΑΙ ΠΟΛΕΙ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΡΕΩΝ ΔΟΜΕΝ ΗΡΑΚΛΕΩΝΙ ΞΕΝΟΚΡΙΤΟΥ ΑΜΒΡΥΣΣΙΩΙ ΚΑΙ ΑΥΤΩΙ ΚΑΙ ΕΚΓΟΝΟΙΣ ΠΡΟΞΕΝΙΑΝ…".

 Ο μυχός του όρμου της Αντίκυρας έχει στην είσοδό του δύο αντικριστές χερσονήσους, τη Μούντα στα ανατολικά και τη Κεφαλή στα δυτικά. Ανάμεσα σε αυτές είναι η είσοδος του όρμου όπου βρισκόταν ο αρχαίος οικισμός. Η Κεφαλή είναι ουσιαστικά ένα πετρώδης ύψωμα που φτάνει τα 346 μ.  

βαρκούλα

άγκυρα

κιόσκι

κόλπος

 Κορινθιακός και μόλυνση

 Ο Κορινθιακός κόλπος είναι ιδιαίτερα ευάλωτος σε οποιαδήποτε μορφή μόλυνσης, εξαιτίας της αργής ανανέωσης των υδάτων του. Η κατασκευή της γέφυρας Ρίου-Αντίριου διευκόλυνε την επικοινωνία, αλλά επιβράδυνε ακόμη περισσότερο την κίνηση των υδάτων και των θαλάσσιων ειδών. Το θαλάσσιο οικοσύστημα  του κορινθιακού είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στη ρύπανση και άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η βιοποικιλότητα φθίνει συνεχώς καθώς τα ζωικά αποθέματα ολοένα και μειώνονται λόγω των εξελιγμένων μορφών αλιείας, ενώ σε κίνδυνο θεωρείται ότι βρίσκονται τα τέσσερα είδη δελφινιών που φιλοξενούνται σε όλο το μήκος του Κορινθιακού.

Επί δεκαετίες, η κλειστή αυτή θάλασσα και οι ακτές της επιβαρύνονται και υποβαθμίζονται από τέσσερις κυρίως παράγοντες.

1.  Βαριές βιομηχανίες όπως η Αλουμίνιο της Ελλάδας και η Σωληνουργεία Κορίνθου αλλά και μικρότερες μονάδες όπως ελαιοτριβεία, τυροκομεία, ιχθυοκαλλιέργειες κλπ., αποβάλλουν χωρίς έλεγχο τεράστιες ποσότητες στερεών, υγρών και αέριων ρύπων. Γεωργικά φάρμακα μέσω των επιφανειακών απορροών καταλήγουν στη θάλασσα. Μόνο από την κόκκινη λάσπη της Αλουμίνας, έχει καλυφθεί πάνω απο το 12% της επιφάνειας του πυθμένα του κόλπου, ενώ χιλιάδες τόνοι εξακολουθούν να απορρίπτονται στη θάλασσα. Σε πρόσφατη έρευνα καταγράφηκαν καρκινογόνοι ρύποι στο βυθό της περιοχής έως και 40 φορές περισσότεροι απ΄ότι στον κόλπο της Ελευσίνας!

2.  Υπεραλίευση και συρόμενα εργαλεία οδηγούν σε καταστροφή του βυθού και αφανισμό του γόνου των ψαριών, των κοραλλιών, των δελφινιών. Μαζί με τη ρύπανση και τις αλλαγές στην παράκτια ζώνη συμβάλλουν στον διαρκή περιορισμό της ιχθυοπανίδας του κόλπου.

3. Μεγάλη οικιστική πίεση, ιδιαίτερα στις νότιες ακτές από τις κατασκευαστικές εταιρείες, χωρίς σχεδιασμό, χωρίς ορθή διαχείριση των αστικών απορριμμάτων και λυμάτων υποβαθμίζει το χώρο και μελλοντικές δραστηριότητες, επιτείνει τη διάβρωση και τη ρύπανση, καταστρέφει πολύτιμους χώρους για σημαντικά θαλάσσια είδη.

4. Μεταλλευτικές και λατομικές δραστηριότητες, εκτροπές των μεγάλων ποταμών στην ευρύτερη περιοχή (Μόρνος, Εύηνος) και εκτεταμένες αμμοληψίες από τις παραλίες, προκαλούν ανυπολόγιστες οικολογικές και οικονομικές συνέπειες, στερούν υδατικούς πόρους αλλά και φερτά υλικά από τις ακτές συμβάλλοντας στη διάβρωσή τους.

Ήρθαμε σε επαφή με τον υπεύθυνο επικοινωνίας της "ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ", κ. Γιάννη Καραβά ώστε να ενημερωθούμε για τις ενέργειες της εταιρείας που αφορούν  τον περιορισμό των ρύπων που προκύπτουν  από τη λειτουργία της.

Ο κ. Καραβάς μας έδωσε τις παρακάτω πληροφορίες:

Η διαχείριση των στερεών αποβλήτων αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη πρόκληση για την ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ. Ανάμεσα σε άλλες συντονισμένες δράσεις, ξεχωρίζει αυτή για την αξιοποίηση των καταλοίπων βωξίτη. Προς αυτόν το σκοπό, πραγματοποιήθηκαν οι σημαντικότερες περιβαλλοντικές επενδύσεις της εταιρείας από το 2006 έως το 2011.  Το συνολικό ύψος αυτών των επενδύσεων έφτασε 10 M€.  Με αυτές τις επενδύσεις εγκαταστάθηκαν 4 φιλτρόπρεσες καταλοίπων βωξίτη σε 2 κτίρια με τις αντίστοιχες βοηθητικές εγκαταστάσεις τους, που είναι δεξαμενές τροφοδοσίας, συμπίεσης, αεροσυμπιεστές, αποθέτης, μεταφορικές ταινίες κτλ.  Οι επενδύσεις πέτυχαν το στόχο τους και από το 2012 γίνεται επεξεργασία του συνόλου των καταλοίπων βωξίτη και σταμάτησε η απόρριψη τους στη θάλασσα. 

Πηγές:

W.M.Leake: "Ταξίδι στη Φωκίδα" Μετάφραση: Παναγιώτης Κοντογιάννης, Εμβόλιμον τ.43-44, σελ. 33

Θάνος Σίδερης: "Αντίκυρα: Μια αρχαία φωκική πόλη", Εμβόλιμον τευχ. 30-31-32, σελ. 110

Τάκης Λάππας: "Τα Άσπρα Σπίτια και η περιοχή τους", Εμβόλιμον τ.30-31-32 σελ. 41