ΜΕΛΙ ΜΕΓΑΡΩΝ

Το Μελί, ήταν μια σπουδαία κωμόπολη 5.000 κατοίκων κατά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Οι κάτοικοί της ήταν εξολοκλήρου Ελληνόφωνοι, σε αντίθεση με αρκετά χωριά της ευρύτερης περιοχής των Καραπούρνων, που είχαν μεικτούς πληθυσμούς. Η επαρχία Καραπούρνων υπαγόταν διοικητικά στη Σμύρνη και το γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής μοιάζει κυρίως με τα ιδιώματα της Χίου, των Οινουσσών, της Δωδεκανήσου, της δυτικής Καππαδοκίας.

Οδοιπορικό στο παλιό Μελί της Μικράς Ασίας

To Μελί βρίσκεται στην χερσόνησο της Ερυθραίας, ακριβώς απέναντι από τις Οινούσσες ανατολικά της Χίου και δυτικά της Σμύρνης.
Από την Αθήνα μπορεί κανείς να φτάσει με καράβι ή αεροπλάνο μέχρι τη Χίο κι έπειτα να επιβιβαστεί στα μικρά καραβάκια που φτάνουν ως τον Τσεσμέ.
Ο σημερινός Τσεσμές (η ελληνική Κρήνη)  είναι μια πανέμορφη πόλη εκατό χιλιάδων κατοίκων,  τόπος παραθερισμού κυρίως για τους Σμυρνιούς, αφού η πόλη τους απέχει 77 χιλιόμετρα.

Χάρτης Ερυθραίας Μ.Ασίας

Ξεκινάμε με αυτοκίνητο το οδοιπορικό μας για το Μελί, ακολουθώντας τη βόρεια έξοδο του Τσεσμέ. Δεξιά μας η διασταύρωση που οδηγεί στην Αγία Παρασκευή και τα Αλάτσατα. Εντύπωση μας κάνει η ολόλευκη και τεράστια παραλία Ιλίτζα (Ilica) με το μοναδικό χρώμα των νερών της. Από την Ιλίτζα έως το Ρεϊς Ντερέ (Reisdere) απλώνονται τα περίφημα από την εποχή του Παυσανία ιαματικά λουτρά.
Ο παραλιακός δρόμος συνεχίζει ομαλά, μέσα από σύγχρονα τουριστικά χωριά και βίλες. Η θέα του Μίμαντα, του τεράστιου όρους που ουσιαστικά δημιουργεί τη χερσόνησο του Καραμπουρούν, θα μας ακολουθεί μέχρι το τελικό προορισμό μας. Πεύκα, κυπαρίσσια και αγριοαχλαδιές, εναλλάσσονται με εικόνες μοναχικών ψαράδων, στις μικρές και γραφικές παραλίες.
Από εδώ και πέρα, οι φυσικές πηγές νερού, είναι παντού. Οι Ίωνες που πρωτοκατοίκησαν την περιοχή, βρήκαν το ιδανικό λιμάνι τους 20 χιλιόμετρα βορειότερα, στη πόλη των Ερυθρών (Λιθρί - Ildir). Οι Ερυθρές σήμερα, είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά της περιοχής.
Βγαίνοντας από το χωριό, ο δρόμος συνεχίζει φιδωτός στα μονοπάτια του Ομήρου. Το θέαμα της ιωνικής γης, σπουδαίο καθώς διασχίζουμε τις καταπράσινες και γεμάτες ευωδιαστούς θάμνους και βότανα, πλαγιές του όρους Μίμαντα. Σ’ αυτές τις πλαγιές ενδέχεται να έζησε ο Όμηρος και να εξελίχθηκε ο μύθος του Υάκινθου.
Το Μελί, παρ’ ότι πια κοντά μας, δε φαίνεται από το δρόμο. Όπως και σε όλα τα παραθαλάσσια μέρη της Μεσογείου, οι κατοικήσιμες περιοχές χτίζονταν σε υψόμετρο λίγο πιο μακριά από τη θάλασσα, από το φόβο των πειρατών.
Από την τελευταία στροφή, βλέπουμε κιόλας το Μαντράκι. Μια υπέροχη φαρδιά παραλία κι ο τεράστιος κάμπος του Μελιού χωρίζεται στη μέση από τον αυτοκινητόδρομο.

Ο κάμπος και στο βάθος το Μαντράκι

Ο κάμπος μέσα από το Μελί

Ένα μικρό ποταμάκι διασχίζει τη πεδιάδα και χύνεται στη θάλασσα. Το ποτάμι είναι πλωτό ως ένα του σημείο και χρησιμοποιείται ακόμη για να δένουν οι μικρές βαρκούλες.
Κοντά στη παραλία έχει αναπτυχθεί παραθεριστικός οικισμός Ο κάμπος του Μελιού, το «τσιφλίκι», μοιάζει με αρχαία θάλασσα που αποξηράθηκε.
Aν συνεχίσουμε τον δρόμο, περίπου 200 μέτρα πιο πέρα από το σημείο που είναι η διασταύρωση για το Μελί, μπορούμε να ανέβουμε στο λόφο του Μύλου του Μιχαλιού.  Δύο ελληνικοί μύλοι δεσπόζουν στην κορυφή του και μας χαρίζουν μια αξέχαστη θέα στο Αιγαίο.
Στους πρόποδες του λόφου, είναι ο Τούζλας, μια μικρή παραλία με αλυκή, που δούλευε ακατάπαυστα από την αρχαιότητα ως το 1922.
Στο Μελί μπορεί κανείς να ανέβει είτε με αυτοκίνητο, από τον χωματένιο και όχι καλό δρόμο, είτε με τα πόδια μετά από μισή ώρα πεζοπορία.
Περνάμε μέσα από τις ελιές και τις ροδιές που σκαρφαλώνουν στα βράχια και συναντάμε τη «Κάτω βρύση»,  την καλύτερα διατηρημένη από τις δεκατρείς που είχε το χωριό. Μπροστά της πρέπει να ήταν το κτήμα του Καλούδη .

Η κάτω βρύση

Το Μελί είναι χτισμένο ανάμεσα στους τρεις λόφους, του Στένακα, του Κάτω Καγιά και του Κουτρουλόμυλου.
Η πρώτη εντύπωση είναι πως επρόκειτο για ένα πάρα πολύ μεγάλο χωριό. Τα ερείπια των σπιτιών απλώνονται παντού μπροστά μας. Από τους πέντε κεντρικούς του δρόμους, ξεχωρίζουμε τους τρεις
Αφήνουμε το αυτοκίνητο και προχωράμε προς τη βρύση του Καλούδη, προέδρου του Μελιού, εκεί που ήταν το κέντρο του χωριού. Τα πρώτα σπίτια μοιάζουν να έχουν αναστηλωθεί κι, όπως μαθαίνουμε, τη δεκαετία του 1950 υπήρξε μια προσπάθεια να ξανακατοικηθεί η περιοχή από Τούρκους, όμως ένας ισχυρός σεισμός ανάγκασε τους νέους κατοίκους να το εγκαταλείψουν γρήγορα. Αυτά τα σπίτια, που είναι χτισμένα πάνω στα παλιά και με τα ίδια περίπου υλικά,  μας βοηθούν να καταλάβουμε  τη διάταξη του Μελιώτικου διωρόφου συνήθως σπιτιού. Παντού συναντάμε τζάκια, ρημαγμένα τεράστια παράθυρα που βλέπουν το Αιγαίου και τον κάμπο. Δομικά υλικά ,όπως θραύσματα από μάρμαρα , μαρτυρούν  αρχαίες παρουσίες.

Βρισκόμαστε στη περιοχή «Πορτάκια», με τα σπίτια κολλητά το ένα με το άλλο και τις επικοινωνούσες αυλές τους, που βοηθούσαν την εκκένωση του χωριού σε περίπτωση επίθεσης.
Με δυσκολία βρίσκουμε το σχολείο, ένα μακρόστενο οικοδόμημα, που βλέπει την κεντρική πλατεία του Καλούδη.  Πάνω ακριβώς από το σχολείο, στα βόρεια, ο ναός του Προστάτη Αγίου του Μελιού, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος.

Ο τεράστιος περίβολός του, είναι σχετικά καλά διατηρημένος. Όμως η βασιλική έχει καταστραφεί τελείως. Διακρίνουμε στο έδαφος το κοίλο του καμπαναριού, το μικρό ιερό, σημάδια από κάποια σκαλοπάτια και το ίχνος μιας κολώνας πάνω σ’ ένα τοίχο.
Ακριβώς πάνω από την εκκλησία, στις απότομες πλαγιές του Κάτω Καγιά, βρίσκονται τα δύο καλύτερα διατηρημένα κτίρια του Μελιού. Οι προσόψεις φέρουν ακόμα το χρώμα της ώχρας και ξεχωρίζουμε τα ίχνη από τις εξωτερικές σκάλες που οδηγούσαν από το κατώι, στο ισόγειο.
Ακολουθούμε το περιφερειακό πάνω δρόμο με την καταπληκτική θέα. Μια στάση για ανάσα και καταλαβαίνουμε ξαφνικά όλους τους λόγους για τους οποίους η στρατηγική θέση του χωριού το έκανε απόρθητο. Κατά μήκος του δρόμου αυτού, συναντάμε παντού ερείπια από σπίτια. Ένα χωματένιο μονοπάτι οδηγεί στα χειμαδιά και στα πάνω μελιώτικα κτήματα, που βρισκόντουσαν πίσω από το λόφο του Κάτω Καγιά.
Ανηφορίζουμε το λόφο και στην κορυφή του δεσπόζει ερειπωμένος ο  Κουτρουλόμυλος. Στο γυρισμό, περνάμε από τον τρίτο δρόμο, όπου συναντάμε μια πανέμορφη βρύση, που στα πλάγια φέρει μια αρχαία μαρμάρινη διακοσμητική πλάκα.

Δίπατο σπίτι το κέντρο του Μελιού	Ο ανεμόμυλος του Μιχαλιού	Βρύση με αρχαία μαρμάρινη επένδυση

Παίρνουμε το δρόμο της επιστροφής προς τον Τσεσμέ, καθώς ο ήλιος ετοιμάζεται να δύσει. Όλες οι αποχρώσεις του κόκκινου και του κίτρινου έρχονται να μας θυμίσουν πολιτισμό, ιστορία, φιλοσοφία, δημοκρατία.

Το Μελί σήμερα

Σήμερα στο νότιο τμήμα της πόλης των Μεγάρων βρίσκεται η μικρασιατική συνοικία Μελί. Ιδρύθηκε το 1923 από πρόσφυγες που προέρχονταν από την ομώνυμη κωμόπολη. Η σημερινή συνοικία κατοικείται από 2000 περίπου απογόνους των προσφύγων οι όποιοι έχουν αναπτύξει ένα σημαντικό βιοτικό επίπεδο προσαρμοσμένο στη ζωή της πόλης των Μεγάρων, διατηρώντας τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους.

Οι συνθήκες εγκατάστασης των προσφύγων ήταν παρά πολύ δύσκολες στη νέα πατρίδα. Είχαν πάντοτε στο μυαλό τους τρεις βασικές προτεραιότητες που έφεραν μαζί τους: να επιβιώσουν οι οικογένειες τους, να μορφωθούν τα παιδιά τους και να σώσουν την παράδοση και τον πολιτισμό τους.

Μαρτυρίες προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στο Μελί

«Τα ασφυκτικά μικρά και στενά σπίτια του συνοικισμού έπρεπε να στεγάσουν ακόμη και πολυμελείς οικογένειες και έτσι κλήθηκαν οι Μελιώτισσες να δημιουργήσουν, μια υποφερτή ατμόσφαιρα οικογενειακής ζωής και να προσφέρουν θαλπωρή όχι μόνο σ’  αυτές τις ίδιες αλλά και στους άλλους. Έτσι στόλισαν τις μικροσκοπικές αυλές τους, που σε τίποτα δεν θύμιζαν την απλόχερη φυσική ομορφάδα του Μικρασιατικού Μελιού, με μικρές γλάστρες με γαρυφαλλιές και τριανταφυλλιές, με βασιλικό και γεράνια…»
«Κάθε Σαββατοκύριακο άσπριζαν, έπαιρναν τα χαμηλά, τα τζάκια και τις αυλές, το εξωτερικό κάτω μέρος των σπιτιών, για να μοσχοβολούν πάστρα και καθαριότητα…»
«Για το χτίσιμο της εκκλησίας δούλεψαν όλοι εθελοντικά, αλλά και με την σχετική Απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Μεγαρέων. Ο κάθε Μελιώτης έπρεπε να προσφέρει εργασία έξι ημερών ή αν αδυνατούσε να πληρώσει….»
« Οι Μελιώτες πρόσφεραν στην εκκλησία εικόνες που είχαν μεταφέρει από το Μελί και ιερά σκεύη αλλά και κιλίμια για να στρώσουν το ναό…»
«Παρά τα προβλήματα της εγκατάστασης και των άθλιων συνθηκών επιβίωσης αρκετά ήσαν τα προσφυγόπουλα που συνέχισαν τις σπουδές τους και στο Γυμνάσιο Μεγάρων κατά την δεκαετία του 1930…».    

 
Στη συνοικία δεσπόζει ο ναός του Άγιου Ιωάννη του Θεολόγου προς τιμήν του Άγιου της πατρίδας τους, κάτι που δείχνει το έντονο θρησκευτικό ενδιαφέρον των κάτοικων. Μαζί  με το παλιό σχολείο, που πρόκειται να γίνει μουσείο, ήταν τα πρώτα δημόσια κτήρια που κατασκευάστηκαν.

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου

Tο παλιό δημοτικό σχολείο

Εγκαίνια πολιτιστικού συλλόγου 1986

Ο πολιτιστικός σύλλογος που ιδρύθηκε το 1973 αποτελεί ένα σημαντικό φορέα πολιτισμού παράδοσης και  ανάδειξης των τοπικών προβλημάτων. Η πολεοδομική ανάπτυξη της περιοχής τα τελευταία  χρόνια έχει διαμορφώσει τη συνοικία  Μελί ως ένα από τα ωραιότερα σημεία της πόλης των Μεγάρων.

Οι άνθρωποι της συνοικίας είναι απλοί στον τρόπο ζωής τους, απολαμβάνουν τη ζωή, αναζητούν  τη δημιουργία και τη γνώση και είναι  πάντα προσηλωμένοι στις οικογένειές τους. Ασχολήθηκαν από παλιά με τη γεωργία, την πτηνοτροφία και το εμπόριο διατηρώντας στενές σχέσεις ο ένας με τον άλλο. Κατάφεραν να αξιοποιήσουν τη φιλόξενη Μεγαρική γη που τους υποδέχθηκε μετά τον ξεριζωμό του 1922 και να αποτελεί σήμερα για μας τους απογόνους των προσφύγων την πρώτη μας πλέον πατρίδα.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους κκ. Λάμψα Νικόλαο και Καλαϊτζή Νικόλαο για τις συνεντεύξεις που μας παραχώρησαν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 

Παπαδοπούλου, Α.Θ. (2008), Για το Μελί της Μικρασιατικής Ερυθραίας, Πολιτιστικός Σύλλογος "Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος",  Μέγαρα.