Εισαγωγή

Αντικείμενο της δικής μας εργασίας είναι να αναδείξουμε τη μικρασιατική μνήμη μέσα από τις εκκλησίες και τα σχολεία της πόλης μας, πώς δηλαδή οι πρόσφυγες οικιστές της Νέας Σμύρνης θέλησαν μέσα από τις εκκλησίες και τα σχολεία που ίδρυσαν στη νέα τους πατρίδα, να αναβιώσουν αντίστοιχα ιδρύματα της Σμύρνης, αποκαθιστώντας τη συνέχεια που είχαν ανάγκη, προκειμένου να προσδιορίσουν τη ζωή τους στη νέα τους πατρίδα με σύμβολα που προέρχονταν από την παλιά τους πατρίδα. Ενδιαφέρον έχει επίσης να παρακολουθήσουμε στον τομέα της εκπαίδευσης τις βασικές αλλαγές που συντελέστηκαν από την ίδρυση των σχολείων αυτών ως τις μέρες μας, ως προς τους στόχους και τις συνθήκες της παρεχόμενης εκπαίδευσης, αλλά και τη ζωή των μαθητών στις διάφορες εποχές.

Εκκλησίες

Η Σμύρνη αποτέλεσε κέντρο του χριστιανισμού από την πρωτοχριστιανική εποχή.  Με την πόλη αυτή συνδέονται σημαντικοί ιεράρχες, όπως ο Άγιος Πολύκαρπος, ο οποίος μαρτύρησε στην πόλη αυτή το 155 μ.Χ., ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, ο οποίος διατέλεσε μητροπολίτης Σμύρνης την περίοδο 1785-1797, και ο εθνομάρτυρας Χρυσόστομος, ο τελευταίος μητροπολίτης Σμύρνης, ο οποίος θανατώθηκε από τον τουρκικό όχλο τον Σεπτέμβριο του 1922. Η Σμύρνη πριν την Καταστροφή διέθετε δεκατρείς ορθόδοξους ναούς.

Οι Σμυρναίοι πρόσφυγες – πρώτοι οικιστές της Ν. Σμύρνης ήθελαν να αναβιώσουν τη χαμένη τους πόλη στη νέα πατρίδα. Ανάμεσα στα στοιχεία εκείνα που υπηρετούσαν αυτό το σκοπό ήταν και οι εκκλησίες, τις οποίες έκτισαν στη Νέα Σμύρνη.  Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ο μικρασιατικός ελληνισμός χαρακτηριζόταν από έντονη θρησκευτικότητα, καθώς η ορθόδοξη πίστη αποτελούσε βασική συνιστώσα της ατομικής αλλά και της συλλογικής τους ταυτότητας στην οθωμανική αυτοκρατορία.  Έτσι,  οι εκκλησίες τους στη νέα πατρίδα αποτέλεσαν εκτός από χώρους λατρείας,  χώρους μνήμης και αναβίωσης της παλιάς ζωής, αλλά και σύμβολα ταυτότητας και ενότητας του προσφυγικού πληθυσμού.

Η Αγία Φωτεινή

Στη Σμύρνη

Ο ναός της Αγίας Φωτεινής της Σμύρνης ήταν ένας από τους παλαιότερους και ο σημαντικότερος ναός της πόλης, στον Κάτω Μαχαλά. Δεν είναι γνωστή η χρονολογία ανέγερσης του πρώτου ναού.  Την περίοδο που μητροπολίτης Σμύρνης ήταν ο μετέπειτα πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ (1785-1797) ανεγέρθηκε καινούργιος ναός. Ήταν ναός τρίκογχος και διέθετε τρία κλίτη. Το βόρειο και νότιο κλίτος ήταν αντίστοιχα αφιερωμένα στους αγίους Νικόλαο και Αθανάσιο. Χαρακτηριστικό του ναού της Σμύρνης ήταν το καμπαναριό του, που κατασκευάστηκε το 1856 από τον αρχιτέκτονα Ξ.  Λάτρη.  Επρόκειτο για το πιο υψηλό, σε πέντε επίπεδα, οικοδόμημα της πόλης. Στο χαμηλότερο επίπεδο σχηματιζόταν καμάρα, από όπου περνούσε δρόμος. Η κύρια καμπάνα ζύγιζε πάνω από τέσσερις τόνους και ήταν δώρο του πρίγκιπα Νικολάου της Ρωσίας. Το 1892 το κωδωνοστάσιο συμπληρώθηκε με μεγάλο κρουστικό ρολόι βαυαρικής κατασκευής. Επιπλέον είχε και ηλιακό ρολόι. Ο ναός κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά που αποτέφρωσε την ελληνική συνοικία τον Σεπτέμβριο του 1922.

Στη Νέα Σμύρνη

Μετά την εγκατάσταση στην Ελλάδα, οι πρόσφυγες οικιστές της Νέας Σμύρνης μερίμνησαν άμεσα για ανέγερση εκκλησίας, η οποία ασφαλώς θα αφιερωνόταν στην Αγία Φωτεινή. Ήδη το 1924 η Ένωση Οικοδομικών Συνεταιρισμών «Η Κοινότης Νέας Σμύρνης» αποφάσισε την ανέγερση του ναού, ο οποίος συμβολικά και σε κλίμα μεγάλης συγκίνησης θεμελιώθηκε τον Οκτώβριο εκείνου του χρόνου. Μόλις όμως το 1929 οικοδομήθηκε από τους πρώτους οικιστές, ένα μικρό ξύλινο παράπηγμα, στο ίδιο σημείο όπου σήμερα υψώνεται ο ναός της Αγίας Φωτεινής. Ο πρώτος ιερέας που λειτούργησε στο παράπηγμα της Αγίας Φωτεινής ήταν ο Κύριλλος Δελώφ.

  

Η ανέγερση του σημερινού ναού, σε περίοπτη θέση, επάνω σε λόφο, ώστε να δεσπόζει, ξεκίνησε το 1931. Τα σχέδια του ναού ήταν του αρχιτέκτονα Α. Δεμίρη. Τα έξοδα της ανοικοδόμησης, εκτός από όσα κατέβαλε το υπουργείο Πρόνοιας, καλύφθηκαν κυρίως από εράνους και συνδρομές ευπόρων και μη κατοίκων της Νέας Σμύρνης αλλά και Ελλήνων της διασποράς. Στην προσπάθεια να βρεθούν τα απαραίτητα χρήματα για τον ναό οργανώθηκε αγροτική γιορτή στο Άλσος Νέας Σμύρνης τον Αύγουστο του 1937, η οποία από τότε επαναλαμβανόταν κάθε χρόνο, συντελώντας θετικά στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή της νέας πόλης. 

Η προσπάθεια εξεύρεσης χρημάτων για την ολοκλήρωση του ναού υπήρξε μεγάλη και σ’ αυτήν συμμετείχαν με όλες τους τις δυνάμεις οι κάτοικοι της Νέας Σμύνρης αλλά και πρόσφυγες από παντού, εντός και εκτός Ελλάδας.
Τα εγκαίνια του ημιτελούς ακόμα  ναού γιορτάστηκαν στις 16 Απριλίου 1938 από τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο, πρώην μητροπολίτη Τραπεζούντος.  Το ίδιο έτος η Αγία Φωτεινή ανακηρύχθηκε μητροπολιτικός ναός. Τα επίσημα εγκαίνια του ναού έγιναν δύο χρόνια αργότερα και η πρώτη λειτουργία ήταν ο εσπερινός της 27ης Οκτωβρίου 1940, μία μέρα πριν την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Στη φωτογραφία που ακολουθεί απεικονίζεται ο ναός κατά την ημέρα των εγκαινίων.

Ο πόλεμος και η Κατοχή δεν επέτρεψαν την ολοκλήρωση του ναού. Ο προαύλειος χώρος του ναού στην Κατοχή χρησιμοποιήθηκε ως χώρος στρατωνισμού των δυνάμεων κατοχής. Έργα εξωραϊστικά και διακοσμητικά, καθώς και η αγιογράφηση του ναού έγιναν μεταπολεμικά. 

Στο ναό συγκεντρώθηκαν σταδιακά και υπάρχουν πάντα κειμήλια ναών της Σμύρνης, που οι πρόσφυγες είχαν καταφέρει να μεταφέρουν μαζί τους.

Το τέμπλο, ο άμβωνας και ο επισκοπικός θρόνος 

Ο ναός της Αγίας Φωτεινής κοσμείται με το ξυλόγλυπτο τέμπλο, τον επισκοπικό θρόνο και τον άμβωνα του ναού του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στη Σμύρνη, έργα των αρχών του 19ου αι.  Η ανακάλυψή τους στη Σμύρνη και η μεταφορά τους στην Αγία Φωτεινή της Νέας Σμύρνης υπήρξε ένα σημαντικότατο γεγονός για τον προσφυγικό κόσμο. Ήταν το 1938 που ο εφημέριος της εκκλησίας του ελληνικού προξενείου Σμύρνης αρχιμανδρίτης Γραπέτης ανακάλυψε, στον ερειπωμένο ναό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον Απάνω Μαχαλά της Σμύρνης, ανέπαφα από τη πυρκαγιά που κατέστρεψε την πόλη το 1922, το τέμπλο, τον άμβωνα και τον επισκοπικό θρόνο. Ο πατήρ Γραπέτης ενημέρωσε αμέσως σχετικά την Κοινότητα Νέας Σμύρνης και ο τότε πρόεδρος της κοινότητας Αθανάσιος Καρύλλος ενήργησε ώστε η ελληνική κυβέρνηση να ζητήσει από την τουρκική τη μεταφορά των κειμηλίων.  Η υπόθεση παρέμενε εκκρεμής, αλλά ο πατήρ Γραπέτης κατάφερε να αποσπάσει την άδεια του βαλή Σμύρνης για τη μεταφορά των κειμηλίων στην Αθήνα.  Συσκευασμένα σε κιβώτια τα ξυλόγλυπτα αντικείμενα έφθασαν στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1944,  μόλις έξι ημέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς.

Το Ταμείο Κοινοτικών και Ανταλλάξιμων Περιουσιών, στην αρμοδιότητα του οποίου περιήλθαν τα κειμήλια, αποφάσισε να τα παραχωρήσει στη Νέα Σμύρνη (τα διεκδικούσε και η Νέα Φιλαδέλφεια) με υποχρέωση της Κοινότητας Νέας Σμύρνης να πληρώσει τα έξοδα της μεταφοράς από τη Σμύρνη. Τα έξοδα της μεταφοράς και τοποθέτησης του τέμπλου στην Αγία Φωτεινή ανέλαβε ο μικρασιάτης επιχειρηματίας Ηλίας Κοκκώνης. Η αρχική τοποθέτηση δεν κρίθηκε επιτυχής. Τα γλυπτά επανατοποθετήθηκαν με τη γνωμοδότηση της Ανώτατης Τεχνοκρατικής Επιτροπής για την αναστήλωση των κειμηλίων και η συναρμολόγηση και τοποθέτηση εκτελέστηκε από τον ειδικό μηχανικό και ξυλογλύπτη Θ.  Νομικό. Τα έξοδα κάλυψε η Ομοσπονδία Μικρασιατικών και Θρακικών Οργανώσεων Αμερικής, η οποία διενήργησε έρανο συγκεντρώνοντας ένα τεράστιο για τη  εποχή ποσό.

Το κωδωνοστάσιο

Σημαντική στιγμή για την Αγία Φωτεινή ήταν η ανέγερση του κωδωνοστασίου με έξοδα του Ιδρύματος «Αλέξανδρος Ωνάσης». Θεμελιώθηκε το 1990 και εγκαινιάστηκε το 1998 και αποτελεί πιστό αντίγραφο του κωδωνοστασίου της Αγίας Φωτεινής Σμύρνης.

Ο ναός της Αγίας Φωτεινής είναι αφιερωμένος στην Αγία Φωτεινή τη Σαμαρείτιδα, πολιούχο της Νέας Σμύρνης, και εορτάζει την Κυριακή της Σαμαρείτιδος.

Η Αγία Παρασκευή

Το 1929, ο πρόσφυγας από τη Σμύρνη ιερέας Κύριλλος Δελώφ έχτισε ένα μικρό εκκλησάκι, αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή, στο οποίο τοποθέτησε δύο εικόνες της Αγίας, τις οποίες είχε καταφέρει να φέρει μαζί του από τον ομώνυμο ναό της Σμύρνης.  Το εκκλησάκι αυτό, το οποίο δεν παρατηρούμε πάντα ως περαστικοί, υπάρχει πάντα, κάτω από το Προσκοπείο, επί της σημερινής λεωφόρου Ελευθερίου Βενιζέλου. Το 1931, μετά τον θάνατο του Δελώφ, το ιδιόκτητο αυτό εκκλησάκι πέρασε στην Κοινότητα τότε της Νέας Σμύρνης.

Η αύξηση του πληθυσμού έκανε επιτακτικό το αίτημα των κατοίκων για την ανέγερση ενός νέου μεγαλύτερου ναού, αίτημα που ικανοποιήθηκε, όταν στις 6 Ιανουαρίου 1940 θεμελιώθηκε  ο νέος ναός της Αγίας Παρασκευής. Ο ναός αφιερώθηκε ταυτόχρονα και στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Με τον τρόπο αυτό δύο ακόμα εκκλησίες της Σμύρνης, εκτός της Αγίας Φωτεινής, επανιδρύθηκαν στη νέα πατρίδα. 

Ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στη Σμύρνη ανεγέρθηκε στις αρχές του 19ου αι. (εγκαινιάστηκε το 1804) στον Απάνω Μαχαλά, τη συνοικία δηλαδή που βρισκόταν στους πρόποδες του λόφου Πάγος. Ο ναός αυτός είχε κτιστεί στη θέση ενός μικρού προσκυνήματος που προϋπήρχε και είχε καεί το 1733.  Χάρη στην παρέμβαση των Φαναριωτών μεγάλων διερμηνέων του στόλου αδελφών Παναγιωτάκη και Δημητρίου Μουρούζη, εκδόθηκε σουλτανική άδεια για ανοικοδόμηση ναού αφιερωμένου στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Την ίδια εποχή και με δαπάνη των αδελφών Μουρούζη φιλοτεχνήθηκαν και τα ξυλόγλυπτα που κοσμούν σήμερα το ναό της Αγίας Φωτεινής. Λόγω της θέσης του, κοντά στην τούρκικη συνοικία, ο ναός διασώθηκε από την καταστροφή του 1922.

Το 1944, ο ναός της Αγίας Παρασκευής κοσμήθηκε με το μαρμάρινο τέμπλο, δωρεά του Νικολάου Βερνίκου, προορισμένο για το ναό της Αγίας Φωτεινής, στην οποία όμως τοποθετήθηκε εκείνη την εποχή το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου που είχε μόλις φθάσει από την Τουρκία.

Ο ναός αποπερατώθηκε πολλά χρόνια αργότερα, καθώς η οικονομική δυσπραγία και οι περιπέτειες του Πολέμου και της Κατοχής έκαναν δύσκολη τη συνέχιση των εργασιών. 

 
Τη δεκαετία του 1980 έγινε επέκταση του ναού της Αγίας Παρασκευής και δημιουργήθηκε Ενοριακό Νεανικό Κέντρο, ενώ ξεκίνησε και η αγιογράφησή του.

Πηγές:
Σταύρος Ανεστίδης «Η Εκκλησία της Σμύρνης», στο Σμύρνη. Η μητρόπολη του Μικρασιατικού Ελληνισμού, Αθήνα 2002, σ. 115-136.
Δήμος Νέας Σμύρνης, Νέα Σμύρνη. Από την Καταστροφή στη δημιουργία, Αθήνα , χ.χ., σ. 132-145.

Σχολεία

Μετά την εγκατάσταση των Μικρασιατών στην Ελλάδα, κάποια από τα σχολεία της Σμύρνης, ελληνικά και ξένα, συνέχισαν τη λειτουργία τους ή επανιδρύθηκαν στην Αθήνα. Όταν λοιπόν δημιουργήθηκε η Νέα Σμύρνη, η οποία, ας μην ξεχνάμε, στόχευε αρχικά στη δημιουργία ενός σμυρναϊκού περιβάλλοντος, οι πρόσφυγες φρόντισαν αμέσως για την εκπαίδευση των παιδιών τους, αλλά θέλησαν ταυτόχρονα να αναβιώσουν κάποια από τα σχολεία της πατρίδας τους.  Έτσι σταδιακά στη Νέα Σμύρνη επανιδρύθηκαν τα σημαντικότερα εκπαιδευτήρια της Σμύρνης, η Ευαγγελική Σχολή και τα Παρθεναγωγεία «Ομήρειον» και «Κεντρικόν», ως δημόσια σχολεία μέσης εκπαίδευσης της πόλης. Ας παρακολουθήσουμε όμως την ιστορία αυτών των σχολείων από τη Σμύρνη στη Νέα Σμύρνη, την εξέλιξή τους στον χρόνο και την προσαρμογή τους στις αλλαγές του εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα μας.

Η παιδεία στη Σμύρνη γνώρισε μεγάλη άνθιση ειδικά στη διάρκεια του 19ου αι. και από τις αρχές του 20ού αι. μέχρι την Καταστροφή.  Ήδη, από τα μέσα του 17ου αι., με την κατάργηση του παιδομαζώματος και τη χαλάρωση της καταπίεσης του χριστιανικού πληθυσμού, η εκπαιδευτική δραστηριότητα στις μικρασιατικές ελληνικές κοινότητες της οθωμανικής αυτοκρατορίας γνώρισε ανάπτυξη. Πολλά σχολεία ιδρύθηκαν σε μικρασιατικές πόλεις, και ασφαλώς στη Σμύρνη, τη μητρόπολη του μικρασιατικού ελληνισμού. Το πιο σημαντικό σχολείο της πόλης ήταν η Ευαγγελική Σχολή.  Παράλληλα με την εξέλιξη της Ευαγγελικής Σχολής ιδρύθηκαν και λειτουργούσαν πολλά ακόμα σχολεία, κοινοτικά αλλά και ιδιωτικά. Στη διάρκεια του 19ου αι., μαζί με τα σχολεία γι’ αγόρια δημιουργήθηκαν σταδιακά και σχολεία για κορίτσια.  Ανάμεσά τους ξεχώρισαν το αλληλοδιδακτικό σχολείο της Αγίας Φωτεινής, που ιδρύθηκε το 1835 (αργότερα μετεξελίχθηκε στο Κεντρικό Παρθεναγωγείο) και το Ομήρειο Παρθεναγωγείο, που ιδρύθηκε το 1881.  Υπήρχαν ακόμα είκοσι ιδιωτικά παρθεναγωγεία. Ας σημειωθεί ακόμη ότι την περίοδο της Ύπατης Αρμοστείας, δηλαδή την περίοδο 1919-1922, όταν η Σμύρνη ήταν υπό ελληνική διοίκηση, το ελληνικό κράτος συνέβαλε στην αναβάθμιση των υπαρχόντων σχολείων της Σμύρνης, ενώ ίδρυσε και καινούργια.

Την έντονη εκπαιδευτική και γενικότερα πνευματική δραστηριότητα στη Σμύρνη, η οποία επιστεγάστηκε και με την Ίδρυση του Ιωνίου Πανεπιστημίου, που θα λειτουργούσε το Σεπτέμβριο του 1922, ανέκοψαν βίαια  τα γεγονότα της Καταστροφής και ο ξεριζωμός των Μικρασιατών Ελλήνων από τις κοιτίδες τους. 

Η Ευαγγελική Σχολή

Στη Σμύρνη

Η Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης ιδρύθηκε το 1733. Σταδιακά αποκόπηκε από την Κοινότητα Σμύρνης και τέθηκε υπό αγγλική προστασία, καθεστώς που αναγνώρισε και ο Σουλτάνος και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Τα έξοδα της λειτουργίας της καλύπτονταν από δωρεές, εράνους, εκμετάλλευση περιουσιακών στοιχείων. Το 1747 η Σχολή ίδρυσε βιβλιοθήκη και μουσείο, το 1764 απέκτησε τυπογραφείο. Το 1778 το σχολείο κάηκε και ξαναχτίστηκε με δωρεές. Ανάμεσα στους δασκάλους που δίδαξαν στο σχολείο μνημονεύουμε τον Θεόφιλο Καΐρη, τον Βενιαμίν τον Λέσβιο, τον Παναγιώτη Βενετοκλή κ.ά  Στις αρχές του 19ου αι. βρέθηκε σε «διαμάχη» με το «Φιλολογικό Γυμνάσιο», ένα σχολείο που ίδρυσαν πνευματικοί άνθρωποι της Σμύρνης, που εμφορούνταν από το πνεύμα του Διαφωτισμού κι έκριναν την Ευαγγελική Σχολή ως σχολείο συντηρητικό, με έντονο το θρησκευτικό στοιχεία στην εκπαίδευση που πρόσφερε. Το 1821, με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης και τις σφαγές στη Σμύρνη, η Ευαγγελική Σχολή διέκοψε τη λειτουργία της μέχρι το 1828 που αποκαταστάθηκε η ηρεμία στην πόλη. Το 1844 το κτίριό της κάηκε και πάλι, αλλά ανοικοδομήθηκε και συνέχισε την πορεία του υπό τη διεύθυνση σημαντικών δασκάλων. Εξελίχθηκε σε ένα αξιολογότατο σχολείο, όχι μόνο της Σμύρνης αλλά ολόκληρου του ελληνικού χώρου. Ας σημειωθεί ότι οι απόφοιτοι της Σχολής εγγράφονταν χωρίς εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Δημιούργησε πολλά παραρτήματα, ενώ το 1894 ίδρυσε ανεξάρτητη εμπορική σχολή. Σχεδόν συγχρόνως ίδρυσε και τμήματα  ξένων γλωσσών. Κατά το σχολικό έτος 1919-1920 αριθμούσε συνολικά 775 μαθητές και τον επόμενο χρόνο 900.  Το 1922 ήταν έτοιμο το νέο της κτίριο, στο οποίο δεν πρόλαβε ποτέ να εγκατασταθεί.

Στη Νέα Σμύρνη

Μετά την ίδρυση της Νέας Σμύρνης, ήδη το 1933,  με έξοδα του Συλλόγου Γονέων, Κηδεμόνων και Φιλομούσων Νέας Σμύρνης λειτούργησε γυμνάσιο ως παράρτημα του Γυμνασίου Καλλιθέας και το 1934 ιδρύθηκε το Μεικτό Γυμνάσιο Νέας Σμύρνης, που τον επόμενο χρόνο ονομάστηκε Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης σε ανάμνηση της παλαιάς ιστορικής Σχολής. Το 1934 εγκαταστάθηκε σε μισθωμένο οίκημα στην κεντρική πλατεία. Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν το 1935 με μεγάλη επισημότητα, παρουσία του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου.  Τότε έγινε και η αποκάλυψη της επιγραφής «Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης 1717-1934».

Μέχρι το 1964, οπότε αποσπάστηκε το τμήμα  θηλέων,  το σχολείο παρέμενε μεικτό. Το 1965 εγκαταστάθηκε σε νέο κτίριο στην οδό Κοραή.  Το 1974, ως Πρότυπο πλέον (από το 1971) Γυμνάσιο, εγκαταστάθηκε στο οριστικό της κτίριο στη συμβολή των οδών Αγίας Σοφίας και Λέσβου, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Τομπάζη.

Στο παλιό της κτίριο στεγάστηκε το 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Νέας Σμύρνης (Λ.Α.Ν.Σ). Το 1982, όπως όλα τα πρότυπα σχολεία της χώρας μετατράπηκε σε Πειραματικό Γυμνάσιο και Λύκειο. Στο μεταξύ το σχολείο έγινε και πάλι μεικτό, δεχόμενο και μαθήτριες.

Από τη σχολική χρονιά 2011-2012 η Ευαγγελική Σχολή αποτελεί Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο και Λύκειο αντίστοιχα.

Το «Κεντρικόν» και το «Ομήρειον»

Στη Σμύρνη

Τα σχολεία θηλέων που ιδρύθηκαν στη Σμύρνη τον 19ο αι.  αποσκοπούσαν, όπως όλη η εκπαίδευση της εποχής για κορίτσια, στην εθνική διαπαιδαγώγηση των κοριτσιών και την προετοιμασία τους για τον ρόλο της συζύγου και μητέρας με τις απαραίτητες σχετικές γνώσεις για τη σωστή αγωγή των παιδιών τους, την τέχνη ραπτικής, εργοχείρων κ.ά

Το Κεντρικόν Παρθεναγωγείον

Το Κεντρικόν Παρθεναγωγείον Σμύρνης ιδρύθηκε το 1830 ως Παρθεναγωγείο της Αγίας Φωτεινής. Ήταν το πρώτο σχολείο θηλέων στη Σμύρνη.  Λειτούργησε ως αλληλοδιδακτικό, πρωτοστεγάστηκε σε δωμάτιο του «Γραικικού Νοσοκομείου» και από το 1837 στεγάστηκε σε οίκημα μέσα στον περίβολο του μητροπολιτικού ναού της Αγίας Φωτεινής, γι’ αυτό και ονομαζόταν «παρθεναγωγείο της Αγίας Φωτεινής». Αργότερα μετονομάστηκε σε «Κεντρικόν Παρθεναγωγείον».  Από το 1886 εγκαταστάθηκε σε δικό του κτίριο.  Από το 1874 κατέστη πλήρες γυμνάσιο και επόπτευε τα υπόλοιπα παρθεναγωγεία  της Σμύρνης. Από το 1886 απέκτησε δικό του κτίριο. Σημαντικές διευθύντριες του σχολείου υπήρξαν η Σαπφώ Λεοντιάδου, η Σπετσιώτου, η Σαπφώ Λαίλιου, η Καρολίνα Σμολένσκι, η Ουρανία Δούκα. Το 1922, το Κεντρικό Παρθεναγωγείο είχε εξατάξιο δημοτικό σχολείο (με εννέα τμήματα), τριτάξιο διδασκαλείο (με τέσσερα τμήματα), γυμνάσιο θηλέων, διδασκαλείο νηπιαγωγών και σχεδιαζόταν η ίδρυση επαγγελματικής και οικοκυρικής σχολής.

Το Ομήρειον Παρθεναγωγείον

Το 1881, αντιδρώντας στα ξένα εκπαιδευτήρια θηλέων,  που αντιμετωπίζονταν με καχυποψία για προσηλυτικές προθέσεις, ιδρύθηκε το «Ομήρειο Παρθεναγωγείο», στοχεύοντας να προσφέρει ποιοτική και ελληνοπρεπή εκπαίδευση στα κορίτσια των ανωτέρων κοινωνικών τάξεων της Σμύρνης και να τα ελκύσει από τα ξένα παρθεναγωγεία. Περιλάμβανε νηπιαγωγείο, ελληνικό σχολείο και πεντατάξιο κλασικό γυμνάσιο. Ακολούθησε και ίδρυση διδασκαλείου, που δεχόταν υποτρόφους  απ’ όλη τη Μικρά Ασία και τις εκπαίδευε να γίνουν δασκάλες επιστρέφοντας στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.

Στη Νέα Σμύρνη

Από το Α΄ Γυμνάσιο Θηλέων στο 2ο και 3ο Γυμνάσιο και Λύκειο Νέας Σμύρνης

Τα σημερινά 2ο και  3ο Γυμνάσιο και Λύκειο Νέας Σμύρνης φέρουν από το 1973 αντιστοίχως την επωνυμία «Ομήρειο» και «Κεντρικό», σε ανάμνηση των ιστορικών παρθεναγωγείων της Σμύρνης.  Γυμνάσιο Θηλέων στη Νέα Σμύρνη υπάρχει από το 1964, όταν το τμήμα θηλέων αποσπάσθηκε από το μεικτό τότε Γυμνάσιο της Ευαγγελικής Σχολής και αποτέλεσε αυτοτελές γυμνάσιο. Το νέο Γυμνάσιο Θηλέων στεγαζόταν σε κτήριο κοντά στην πλατεία της Νέας Σμύρνης. Το κτήριο αυτό εθεωρείτο ακατάλληλο για σχολική χρήση και ο Σύλλογος Γονέων έκανε κρούσεις στην τότε κυβέρνηση να χτιστεί ένα καινούριο σχολικό συγκρότημα. Έτσι το 1967 θεμελιώθηκε νέο σχολικό συγκρότημα στη συμβολή των οδών Νικομηδείας και Τραπεζούντος. Το οικόπεδο παραχωρήθηκε από τον Δήμο και η μελέτη ήταν του τεχνικού γραφείου Α. Μπίρη.  Το 1971 εγκαταστάθηκε στο νεότευκτο αυτό σχολικό συγκρότημα ως Α΄ Γυμνάσιο Θηλέων.

Το 1974,  χωρίστηκε σε δύο σχολεία λόγου της αύξησης του αριθμού των μαθητριών, στο 2ο και στο 3ο Γυμνάσιο Νέας Σμύρνης.  Πήραν τότε τα δύο σχολεία τις επωνυμίες, το μεν ένα “Ομήρειο” το δε άλλο “Κεντρικό”, αναβιώνοντας έτσι τα δύο σπουδαία παρθεναγωγεία της Σμύρνης. Τη μετονομασία των σχολείων θηλέων πέτυχαν, κατόπιν συντονισμένων προσπαθειών, οι σύλλογοι φοιτησάντων στα αντίστοιχα σχολεία της Σμύρνης.  Από τη σχολική χρονιά 1979-1980, τα σχολεία αυτά έγιναν μεικτά, όπως όλα τα σχολεία της χώρας, και άρχισαν να εγγράφονται και αγόρια.

Πηγές:

Χρήστος Σολδάτος, «Η παιδεία στη Σμύρνη», στο «Σμύρνη. Το καύχημα της Ιωνίας», Επτά Ημέρες. Η Καθημερινή, 3-5-1998, σ. 3-6.

Σταύρος Ανεστίδης, «Η παιδεία και ο πολιτισμός», στο Σμύρνη. Η μητρόπολη του Μικρασιατικού Ελληνισμού, Αθήνα 2002, σ. 91-106 (βλ. κυρίως, σ. 91-95)

Γιώργος Γιαννακόπουλος, «Η Σμύρνη πριν από την Καταστροφή», στο «Σμύρνη. Η ζωή και το τέλος της πόλης των “Γκιαούρηδων”», Ε-Ιστορικά, Αθήνα, Ελευθεροτυπία, 199, σ. 33-46.

Αναστασία Λερίου, «Μετά την Καταστροφή: Η ίδρυση της Νέας Σμύρνης», Ε-Ιστορικά, Αθήνα, Ελευθεροτυπία, χ.χ., σ. 181-194.

Δήμος Νέας Σμύρνης, 60 χρόνια Νέα Σμύρνη, Αθήνα 1990.

Δήμος Νέας Σμύρνης, Νέα Σμύρνη. Από την Καταστροφή στη δημιουργία, Αθήνα , χ.χ.