Τις κοινωνίες τις φτιάχνουν οι άνθρωποι. Και οι άνθρωποι είναι αυτοί που καθημερινά αγωνίζονται, που μοχθούν για την επιβίωση των ίδιων, των οικογενειών τους, της κοινωνίας στην οποία ζουν. Όταν αλλάζουν οι ανάγκες των ανθρώπων ή αλλάζει η τεχνολογία, πρέπει να γίνονται οι κατάλληλες προσαρμογές, μια διαδικασία που απαιτεί αρκετά χρόνια. Έτσι λοιπόν ορισμένα επαγγέλματα επιβίωσαν μέχρι τις μέρες μας, ενώ άλλα χάθηκαν. Ποιος χρειάζεται σήμερα μια υφάντρα και έναν αργαλειό, για να φτιάξει τα ρούχα του; Χρέος δικό μας είναι να καταγράψουμε το παρελθόν αλλά και το παρόν της περιοχής μας, τιμώντας τον αγώνα των ανθρώπων της δουλειάς, του χτες και του σήμερα. Ανθρώπων που βρέθηκαν να παλεύουν με την κακοκαιρία, την πλημμύρα, την προσφυγιά, τον πόλεμο, τη φτώχεια… στο παρελθόν. Με την ερήμωση, την εσωτερική μετανάστευση, την έλλειψη διεξόδων, την οικονομική κρίση… σήμερα. Όσοι έμειναν και επιμένουν να προσφέρουν στον τόπο τους…

ΓΕΩΡΓΟΙ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟΙ

Το ποτάμι μας, ο Έβρος, είναι για τη γεωργία μας πηγή ζωής. Τα περισσότερα χωράφια μας είναι πέρα από εύφορα λόγω των προσχώσεων του ποταμού, και ποτιστικά. Ο Έβρος βέβαια κάποιες φορές δείχνει στους γεωργούς και το απειλητικό του πρόσωπο, καθώς είναι αρκετές οι φορές που πλημμυρίζει και καταστρέφει μεγάλο μέρος των καλλιεργειών. Γι’ αυτό το λόγο από παλιά αλλά κυρίως σήμερα γίνονται προσπάθειες ενίσχυσης των αναχωμάτων και κατασκευής σημαντικών αντιπλημμυρικών έργων. Μπορεί όμως να νικά κανείς πάντα τις δυνάμεις της φύσης; 

Αντιπλημμυρικά έργα στον Πέπλο

Παλαιότερα δεν υπήρχαν γεωργικά μηχανήματα, όπως είναι το τρακτέρ και οι αλωνιστικές μηχανές, για να διευκολύνουν τη ζωή των αγροτών. Η καλλιέργεια γινόταν με πιο παραδοσιακούς τρόπους: 

Η ζωή του αγρότη ήταν δύσκολη. Από το πρωί ως το βράδυ όλη η οικογένεια ήταν στα χωράφια. Η μετακίνηση γινόταν με κάρα, τα οποία έσερναν συνήθως αγελάδες. Οι αγρότες χρησιμοποιούσαν τις αγελάδες και για το όργωμα. 

Οικογένεια αγροτών του Πέπλου- Φωτογραφία από το ΚΑΠΗ Πέπλου

Πολλά χωράφια ήταν και παραμένουν και σήμερα σε σημεία στα οποία χρειάζεται κανείς να περάσει το ποτάμι, λόγω της ευθυγράμμισης του ποταμού Έβρου (περιοχή Πέταλο). Γέφυρες φυσικά δεν υπήρχαν. Έτσι, έπρεπε να βρεθούν άλλοι τρόποι… Σχεδίες και σχοινιά βοηθούσαν στο πέρασμα…

Έτσι περνούσαν το ποτάμι οι αγρότες το 1952- Φωτογραφία από το ΚΑΠΗ Πέπλου

Αργότερα χρησιμοποιήθηκε πλωτή γέφυρα, με ξύλα πάνω σε βάρκες, η οποία φυσικά μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνο το καλοκαίρι. Κατά τη δεκαετία του ’80 κατασκευάστηκε τσιμεντένια γέφυρα.

Οι αγρότισσες δούλευαν και αυτές στα χωράφια αλλά και καταπιάνονταν και με οικιακές εργασίες. Μαγείρευαν, ζύμωναν, μπάλωναν τα σακιά μόνες τους…

Σκάφη για ζύμωμα

Η κ. Μαρία Τσαρτσάρα από τον Πέπλο μπαλώνει τα σακιά

Τα Πεπλιώτικα πεπόνια

            Η σημαντικότερη καλλιέργεια της περιοχής του Πέπλου ήταν παλαιότερα τα πεπόνια. Υπήρχε ειδική ποικιλία πεπονιού, η "χρυσή κεφαλή", η οποία είναι εγγεγραμμένη στον εθνικό κατάλογο ποικιλιών. Πιο συγκεκριμένα η ποικιλία προήλθε από την περιοχή της Μ. Ασίας και στην περιοχή πρωτοεμφανίστηκε κατά το 1950 περίπου και αντικατέστησε όλες τις άλλες ποικιλίες. Είναι πολύ ανθεκτική στη μεταφορά και τη συντήρηση, έχει εντυπωσιακή εμφάνιση, και βέβαια έχει ιδιαίτερο άρωμα και χαρακτηριστική γεύση. Η συγκεκριμένη ποικιλία καλλιεργούνταν σε 15.000 περίπου στρέμματα και με την καλλιέργεια και την εμπορία ασχολούνταν το σύνολο σχεδόν των κατοίκων της περιοχής. Πολλές περιοχές της χώρας προσπάθησαν να καλλιεργήσουν την συγκεκριμένη ποικιλία, αλλά δεν κατάφεραν να προσφέρουν προϊόν εφάμιλλο με αυτό της περιοχής Πέπλου. Η καλλιέργεια πεπονιών γινόταν με ελεγχόμενο τρόπο, με σύστημα ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής διαχείρισης και στόχο τη διαιώνιση της ποικιλίας. Και τα πεπλιώτικα πεπόνια ταξίδευαν με τα βαγόνια του τρένου σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό…

Τα πεπλιώτικα πεπόνια- Φωτογραφία από το ΚΑΠΗ Πέπλου

Δυστυχώς όμως οι παραγωγοί τα τελευταία χρόνια ήρθαν αντιμέτωποι με σοβαρά προβλήματα: η καλλιέργεια πεπονιού καταστράφηκε από την προσβολή των χωραφιών από το φουζάριο, μια ασθένεια που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Γίνονται προσπάθειες για πειραματική καλλιέργεια με τη βοήθεια ενός μύκητα που αντιστέκεται στη φουζαρίωση. Από το αποτέλεσμά τους θα κριθεί η μοίρα των πεπονιών του Πέπλου…

Ο κ. Θεοδώρου, πρόεδρος του ΚΑΠΗ Πέπλου, μας μιλά για τα πεπλιώτικα πεπόνια!

            Στην περιοχή μας παράγονται κυρίως σιτηρά, καλαμπόκι και ηλίανθοι αλλά τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει την εμφάνισή τους και νέες καλλιέργειες, όπως είναι τα σπαράγγια και τα φυστίκια. Τα φυστίκια χρειάζονται ειδική επεξεργασία και ειδικά μηχανήματα: αλωνιστική μηχανή, σπαστήρα για αποφλοίωση, μηχάνημα για το «ψήσιμο» των φυστικιών.  Η διαδικασία αποτυπώνεται σε βίντεο. 

Επεξεργασία φυστικιών

Οι κτηνοτρόφοι

 Η κτηνοτροφία είναι η δεύτερη κυριότερη απασχόληση των κατοίκων. Εκτρέφονται κατά πρώτο λόγο βοοειδή αλλά επίσης και πρόβατα. Παλαιότερα ο Έβρος γενικά ήταν η πρώτη στην Ελλάδα περιοχή σε παραγωγή κρέατος. Στην περιοχή οι κάτοικοι διατηρούσαν και διατηρούν και άλογα. Είναι μάλιστα αρκετά συνηθισμένο να βλέπεις άλογα και αγελάδες να βόσκουν ελεύθερα στα χωριά της περιοχής του Πέπλου αλλά και στο ίδιο το Δέλτα του Έβρου!

Κτηνοτρόφοι του Πέπλου- Φωτογραφία από το ΚΑΠΗ Πέπλου

Αγελάδες στο Δέλτα σήμερα

Σήμερα η τοπική βιομηχανία παραγωγής αλλαντικών (πρώτη στην Ελλάδα σε παραγωγή κρέατος πριν λίγα χρόνια και δεύτερη σε παραγωγή αλλαντικών) έχει κλείσει. Οι κτηνοτρόφοι της περιοχής του Πέπλου συναντούν μεγάλες δυσκολίες στην πώληση των ζώων που εκτρέφουν αλλά και στη διάθεση των προϊόντων που παράγονται από αυτά. Λίγοι είναι αυτοί που έχουν απομείνει στον Πέπλο και τα γύρω χωριά. Οι κτηνοτροφικές μονάδες έχουν εκσυγχρονιστεί, αρκετές ωστόσο διατηρούν παραδοσιακά στοιχεία σε συνδυασμό με σύγχρονες τεχνολογικές μεθόδους. Σε βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε μια τέτοια κτηνοτροφική μονάδα, στην οποία το παλιό συναντά το καινούργιο…

Κτηνοτροφική μονάδα του Πέπλου σήμερα

Επίσης κτηνοτρόφοι της περιοχής αναφέρονται στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και στις δυσκολίες της δουλειάς τους. 

Κτηνοτρόφοι του Πέπλου σήμερα

ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΟΙ

Η μέλισσα θεωρείται απίστευτα εργατική. Ζει σε κοινωνίες με συγκεκριμένη οργάνωση (βασίλισσα, κηφήνες, εργάτριες) και προσφέρει στον άνθρωπο με την εργατικότητα και την αυτονομία της ένα εξαιρετικό βιολογικό αγαθό: το μέλι. Στον Πέπλο και στους Κήπους είναι αρκετοί οι μελισσοκόμοι. Φαίνεται ότι αυτή η απασχόληση είναι αρκετά παλιά. Εντοπίσαμε μάλιστα ότι υπήρχε παλιά και μηχάνημα για να βγάζουν το μέλι από τις κηρήθρες!

Με αυτό το μηχάνημα έβγαζαν το μέλι από τις κηρήθρες- Η φωτογραφία παραχωρήθηκε από τον κ. Δημήτρη Τσαρτσάρα, κάτοικο Πέπλου

Μελίσσια σήμερα στους Κήπους

ΠΕΤΑΛΩΤΕΣ

Οι πεταλωτές ονομάζονταν «αλμπάνηδες» ή «ναλμπάντηδες». Τα άλογα, τα μουλάρια και οι γάιδαροι έπρεπε να πεταλώνονται κάθε 40 περίπου μέρες, γιατί αν φθείρονταν τα πέταλα, δεν μπορούσαν να τρέξουν. Το πετάλωμα λεγόταν και καλίγωμα ή καλίκωμα. Οι αλμπάνηδες έκοβαν όσο έπρεπε το νύχι του ζώου και προσάρμοζαν το πέταλο, με τρόπο που να μην πληγώνεται το ζώο. Για να μην κλωτσά το ζώο, το έδεναν ανάποδα σε ξύλο, σε ειδική δέστρα. Στα μικρόσωμα ζώα έβαζαν «γεμάτο» πέταλο, ενώ τα μεγαλόσωμα πέταλο με κενό στο κέντρο και σίδερο, για να μη γλιστράνε εύκολα λόγω του βάρους τους. 

Έτσι πετάλωναν τα άλογα...- Φωτογραφία από το ΚΑΠΗ Πέπλου, 1980

ΚΕΡΑΜΙΔΑΡΙΟ

Πληροφορίες από το βιβλίο του κ. Γκότση «Βήρα, Φερετζίκ, Φέρε- έρως πόλεως αυτής» και από κατοίκους της Βρυσούλας

Παλιά τα κεραμίδια τα έφτιαχναν στα κεραμιδαριά (μικρές κεραμοποιίες). Στην ευρύτερη περιοχή του Πέπλου και των Φερών υπήρχαν αρκετά κεραμιδαριά, ήδη από το 1922 (του Μπασδάρα, των Θεοδώρου και Τζακά, των Τσουμάνη και Ούστογλου, του Παναγιώτη Κεραμάρη). Από την τέχνη του κεραμοποιού μάλιστα προήλθε και το επώνυμο «Κεραμάρης», που είναι αρκετά συχνό στον Έβρο. Στο Αρδάνιο λειτούργησε το δεύτερο κεραμιδαριό του Παναγιώτη Κεραμάρη, σε μισθωμένη έκταση πίσω από το βενζινάδικο της «Στεφανίας» προς το ποτάμι. Μετά μετακινήθηκε σε άλλο χωράφι, ιδιόκτητο, στο δρόμο του Αρδανίου προς την Ιτέα και πάλι δίπλα στο ποτάμι.

Πώς έφτιαχναν τα κεραμίδια και τα τούβλα στο παρελθόν στην περιοχή του Πέπλου

Ο μάστορας γέμιζε τα καλούπια με λάσπη για να φτιάξει τούβλα, κατόπιν κεραμίδια, για να κάνουν σπίτια. Επίσης ο χαραματζής έβαζε τη λάσπη πάνω στο τραπέζι. Μετά από 3 ημέρες τα γυρνούσανε για να στεγνώσουν, έψηναν τα τούβλα 3 μέρες για να κοκκινίσουν, επιπλέον έβαζαν κάρβουνα πάνω από τα άψητα τούβλα, έτσι ώστε, όταν μπουν στο φούρνο, να κοκκινίσουν. Επίσης τη λάσπη την έκαναν με χώμα και χρησιμοποιούσαν και τα πόδια τους. Ο φούρνος χωρούσε γύρω στα 4000 τούβλα. 

Στο κεραμιδαριό του Κεραμάρη στο Αρδάνιο δίπλα στο ποτάμι- Η φωτογραφία παραχωρήθηκε από την κ. Χρυσούλα Ποντισίδου, που απεικονίζεται τέρμα αριστερά

ΟΙ ΜΥΛΩΝΑΔΕΣ

Παλιότερα στην ευρύτερη περιοχή του Πέπλου υπήρχαν ανεμόμυλοι. Στον Πέπλο, πολύ κοντά στο Γυμνάσιο Πέπλου, το σχολείο μας, υπάρχει και σήμερα ο Μύλος των Ουζουνόπουλου- Ατζεμιάν. Ο μύλος ήταν κυλινδρόμυλος και λειτουργούσε από το 1927. Από στοιχεία που βρήκαμε στο βιβλίο του κ. Γκότση «Βήρα, Φερετζίκ, Φέρε: έρως πόλεως αυτής» φαίνεται ότι τον Απρίλιο του 1969 ο Μύλος είχε αλεστική ικανότητα 19 τόνων το 24ωρο. Ο κυλινδρόμυλος είναι αρκετά μεγάλος. Έξω από το Μύλο υπήρχε και «λανάρα», λαναριστική δηλαδή μηχανή για επεξεργασία υφασμάτων. Σήμερα ο Μύλος είναι αναξιοποίητος και εγκαταλειμμένος…

Ο μύλος Ουζουνόπουλου- Ατζεμιάν σήμερα

Η πλάστιγγα για το ζύγισμα, σήμερα, μέσα στο μύλο

Θυρίδες για το αλεύρι μέσα στο μύλο, σήμερα...

ΟΙ ΨΑΡΑΔΕΣ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ

Οι ψαράδες ψαρεύουνε όλο το χρόνο εκτός από τον Απρίλιο και το Μάιο. Το καλοκαίρι εντοπίζεται περισσότερη μόλυνση στο ποτάμι, διότι στερεύει το νερό. Στον Έβρο δεν υπάρχουν συγκεκριμένα σημεία για να ψαρέψεις, όλα τα σημεία του Έβρου είναι πλούσια σε ψάρια και βλάστηση. Τους καλοκαιρινούς μήνες βγαίνουν στα ρηχά, και τους κρύους μήνες τα ψάρια πηγαίνουν στα βαθιά.

Τα απαραίτητα εργαλεία είναι μια ψαρόβαρκα, δίχτυα, νταούλια (για τους επαγγελματίες), παραγάδια, ενώ για τους ερασιτέχνες μια ψαρόβαρκα και ένα καλάμι ψαρέματος. Τα νταούλια είναι παγίδες, από τις οποίες τα ψάρια είναι σχεδόν αδύνατο να βγουν. 

Νταούλι στο Δέλτα του Έβρου.Καλή ψαριά!

Νταούλια και παραγάδια στη βάρκα του ψαρά σήμερα

Τα παραγάδια τοποθετούνται συνήθως στις εκβολές και στα ρηχά νερά του ποταμού. Κάθε παραγάδι έχει: τη “μάνα”, ένα βασικό σκοινί που το μήκος του είναι περίπου είκοσι μέτρα, τα “παλούκια”, πασσάλους που βυθίζονται σταθερά κατά πλάτος του ποταμού και την “παρούμα”, μια θηλιά που μπορεί να περιστρέφεται ελεύθερα ανάλογα με τη φορά και τη δύναμη του ρεύματος: βρίσκεται στη βάση του πασσάλου και έχει μήκος 1-2 μέτρα. Η μάνα συγκρατείται στον πυθμένα με βαρίδια (πέτρες), που βρίσκονται σε μικρή απόσταση το ένα από το άλλο. Σε κάθε μάνα είναι δεμένα έως 50 αγκίστρια ακονισμένα και αλειμμένα με ζωικό λίπος. Τα παραγάδια τα έλεγχαν στην ανατολή και τη δύση του ηλίου, για να βεβαιωθούν ότι δεν καταστράφηκαν. Ιδιαίτερη περίπτωση είναι το ψάρεμα με «πεζόβολο» («σιατσμάς» στο τοπικό ιδίωμα): μεγάλο δίχτυ με βαρίδια, το οποίο έριχναν κατευθείαν στο νερό του Έβρου- αυτό έπεφτε και λειτουργούσε ως παγίδα, που εγκλώβιζε τα ψάρια.

Ψαράς ρίχνει πεζόβολο.Δεκαετία του '60.Η φωτογραφία παραχωρήθηκε από τον κ. Δημήτρη Τσαρτσάρα, κάτοικο Πέπλου

Σήμερα, 2012, ο κ. Δημήτρης Τσαρτσάρας μας δείχνει το δικό του πεζόβολο

Τα ψάρια του Έβρου είναι τα εξής: γουλιανοί, χέλια, λαβράκια. Η δουλειά του ψαρά δεν είναι σταθερή, διότι μπορεί τη μια ημέρα να βγάλει μια καλή ψαριά, ενώ την άλλη να μη βγάλει καθόλου. Ρίχνουνε τα δίχτυα από το βράδυ και τα μαζεύουνε την άλλη ημέρα προτού βγει ο ήλιος. Και γι' αυτό μερικές φορές οι ψαράδες μένουνε στις καλύβες. Κάθε ψαράς επαγγελματίας έχει από μια καλύβα που είναι φτιαγμένη από σανίδα και γύρω γύρω έχει λαμαρίνες, για να μην μπορούν να εισέλθουν διάφορα τρωκτικά. Το εσωτερικό της καλύβας πρέπει να περιέχει μια κουζίνα για να πλένουνε τα ψάρια και έναν καταψύκτη για να διατηρούνται φρέσκα. 

Κατάλυμα ψαρά στο Δέλτα, υπερυψωμένο λόγω των πλημμυρών του Έβρου, σήμερα

Οι Βάρκες του Έβρου ονομάζονται πλάβες, είναι κατασκευασμένες από ξύλο, τα πλαϊνά της βάρκας είναι περίπου 60 εκατοστά, ενώ η βάρκα από κάτω είναι επίπεδη. Στον Έβρο υπήρχαν και ιχθυοτροφεία, που τα έλεγαν “νταλιάνια”.

Πλάβες του Έβρου

Οι συνεντεύξεις που μας έδωσαν ο κ. Ασλανίδης και ο κ. Μήρτσος, ψαράδες του Έβρου.

ΓΚΑΪΝΤΑΤΖΗΔΕΣ

Στη Θράκη, στα παράλια της Μικράς Ασίας αλλά και σε όλη τη Μεσόγειο οι λαοί μοιράζονται για αιώνες ένα πλούσιο μουσικό υλικό, ενδεικτικό της πολυπολιτισμικότητας της περιοχής αλλά και του πλούτου των παραδόσεων. Οι οργανοπαίχτες κατέκτησαν την τέχνη τους με δυσκολία αλλά και επιμονή, κινούμενοι από το άσβεστο πάθος τους για τη μουσική. Η γκάιντα είναι το όργανο που συνδέθηκε κυρίως με την κλειστή αγροτική κοινότητα του Έβρου και ταυτίστηκε με το λαϊκό πολιτισμό της υπαίθρου και τις διάφορες τελετουργίες του (γάμοι, χοροί). Τα βοσκοτόπια ήταν συνήθως οι χώροι «μύησης» στη γκάιντα. Λίγες ήταν οι ευκαιρίες για πραγματική «μαθητεία» κοντά σε ένα γνωστό οργανοπαίκτη. Έπαιζαν στο αλώνι, στο μαχαλά και στην πλατεία. Στα χορευτικά τραγούδια της πλατείας ο χορός ξεκίναγε με τις γυναίκες να τραγουδούν και να χορεύουν. Το τραγούδι σταματούσε με την είσοδο της γκάιντας. Ο γκαϊντατζής ήταν ο βασικός διασκεδαστής της κοινότητας. Παρόλο που για ένα μεγάλο διάστημα η αστικοποίηση του πληθυσμού και η μετανάστευση στη Γερμανία οδήγησαν το παίξιμο της γκάιντας σε παρακμή και απαξίωση, τα τελευταία χρόνια η στροφή στην παραδοσιακή μουσική και η προσπάθεια για αναβίωση τελετουργιών (όπως αυτή της Μπάμπως) δίνει ελπίδες για το μέλλον…

Με μεγάλη μας χαρά συναντήσαμε έναν από τους παλαιότερους και πιο έμπειρους γκαϊντατζήδες στους Κήπους του Έβρου. Τον κύριο Βάιο Παπαθεοδώρου. Μας έδειξε τον τρόπο με τον οποίο φουσκώνει τη γκάιντα του, η οποία πρέπει να είναι από κατσικίσιο δέρμα, μας μίλησε, τραγούδησε και έπαιξε για μας γκάιντα σε δικούς του αγαπημένους σκοπούς… Πατήστε για το βίντεο: Μεγάλη μας τιμή, κ. Παπαθεοδώρου!

Ο γκαϊντατζής κ. Βάιος Παπαθεοδώρου

Η γκάιντα του κ. Παπαθεοδώρου

Μηχάνημα που φουσκώνει τη γκάιντα