Νίκος Σκαλκώτας  (1904 - 1949)

Παλιά Χαλκίδα, Περιοχή Αγίας Παρασκευής, Κάστρο ή και Ιστορικό Κέντρο

*

Από τον Εύριπο στο Negreponte

M ετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, ξεκινάει για την πόλη της Χαλκίδας μια νέα εποχή. Η Χαλκίδα καταλαμβάνεται από τον Φράγκο ηγεμόνα Βονιφάτιο.

Ακολουθούν δύο αιώνες (13ος-15ος αι.) με πολλές διαμάχες ανάμεσα στους Φράγκους, και τους Ενετούς για την κυριαρχία στην Εύβοια, αλλά η Χαλκίδα παραμένει στα χέρια του Ενετού άρχοντα του Βαίλου.
Πρώτο μέλημα των Ενετών ήταν η ενίσχυση των οχυρώσεων της πόλης, τμήματα των οποίων διατηρούνται έως σήμερα. Την εποχή αυτή κατασκευάζεται η ισχυρή οχύρωση στη γέφυρα η οποία αποτελείται από πύργο χτισμένο σε ένα νησάκι στη μέση του πορθμού και από δύο γέφυρες που τον ένωναν με το νησί της Εύβοιας από τη μία πλευρά και με τη Βοιωτική ακτή από την άλλη.

Το N εγρεπόντε ( Negro Ponte μαύρο λιμάνι), όπως ονομάζουν την πόλη οι Βενετοί, παρουσιάζει τα χρόνια αυτά μεγάλη άνθηση και το λιμάνι της αποτελεί σημαντικό διαμετακομιστικό σταθμό. Ο Βάϊλος δαπανούσε πολλά χρήματα για το κάστρο και οι Χαλκιδέοι ζούσαν ειρηνικά, απολαμβάνοντας μια στοιχειώδη αυτονομία.

Από το Νεγρεπόντε στο σαντζάκι του  Εγκριμπόζ

Το 1470 ο Μωάμεθ Β’ ο Πορθητής έπειτα από πολιορκία 28 ημερών κατακτά την πόλη. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας το Εγριμπόζ, όπως ονομάζεται η πόλη από τους Οθωμανούς συνεχίζει να ακμάζει, ενισχύονται τα τείχη και διατηρεί το σημαντικό της ρόλο.

Μαρτυρείται ότι η πόλη ήταν χωρισμένη σε μαχαλάδες, με 11 τζαμιά, 5 εκκλησίες και μία συναγωγή. Υπολογίζεται πως υπήρχαν περίπου 800 σπίτια στο Κάστρο, χτισμένα κοντά το ένα στο άλλο με πηγάδια στις αυλές.

Οι δρόμοι του Κάστρου ήταν στενοί, στρωμένοι με καλντερίμι, ενώ τα σπίτια ήταν γερά και πετρόχτιστα με πολλά πατώματα.

Μετά την Ελληνική Επανάσταση, το 1833 η πόλη περιέρχεται στο Ελληνικό κράτος και αρχίζει μια νέα φάση ζωής, η οποία σημαδεύεται από την κατεδάφιση των οχυρώσεων του Κάστρου το 1885.

Στα χνάρια της μεσαιωνικής πόλης

Οι παραπάνω κατακτητές όπως είναι φυσικό άφησαν το σημάδι τους στην πόλη της Χαλκίδας.Τα λιγοστά μνημεία που σώζονται σήμερα μέσα στον αστικό ιστό της πόλης διηγούνται την ιστορία της μεσαιωνικής Χαλκίδας δίνοντάς μας πληροφορίες  για τους λαούς που την κατοίκησαν και διαμόρφωσαν τον πολυπολιτισμικό της χαρακτήρα.

Η Αγία Παρασκευή

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία στο κέντρο  της Χαλκίδας στην περιοχή του Κάστρου και κατέχει ξεχωριστή θέση στη φυσιογνωμία της πόλης.
Σήμερα η Αγία Παρασκευή είναι η πολιούχος της πόλης της Χαλκίδας και γιορτάζεται με λαμπρότητα στις 26 Ιουλίου.
Ο αρχικός ναός ήταν τρίκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη η οποία δέχτηκε εκτεταμένη μετασκευή το 13ο αιώνα από τους Ενετούς.

Το κεντρικό κλίτος της απολήγει σε ένα επίπεδο ιερό και τα πλευρικά σε τετράγωνα παρεκκλήσια χωρίς αψίδες δια μέσου τριών οξυκόρυφων τόξων. Το κεντρικό τόξο του ιερού διαθέτει ιδιαίτερα περίτεχνη γλυπτήδιακόσμηση.

Έχει ύψος 5,50 μ. και διακοσμείται από δύο ομόκεντρες ανάγλυφες ταινίες. Ξεχωριστές είναι οι δύο ολόσωμες γλυπτές μορφές δύο δομινικανών μοναχών, που φορούν το χαρακτηριστικό ένδυμα του τάγματος Η ξύλινη στέγη που σώζεται μέχρι σήμερα χρονολογείται γύρω στα 1370 και κατασκευάστηκε με ξύλα που μεταφέρθηκαν για αυτό το σκοπό από τη Βενετία. Τα ξύλινα ζευκτά της στέγης του ναού αποτελούν άριστα δείγματα ενετικής αρχιτεκτονικής.

                                                                                                             ΣΤΕΦΑΝΟΥ Κ. ΚΑΛΛΙΑ, "Η ΧΑΛΚΙΣ ΥΠΟ ΦΥΣΙΚΗΝ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗΝ ΕΠΟΨΙΝ

Οικία Βάϊλου  (1204 – 1470)

Ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά κτήρια της Χαλκίδας είναι αυτό που υψώνεται απέναντι από την κύρια είσοδο στη δυτική πλευρά του μητροπολιτικού ναού της Αγίας Παρασκευής. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση είναι γνωστό στις μέρες μας ως «οικία του Βάϊλου» του διοικητικού δηλαδή μεγάρου του Ενετού άρχοντα της πόλης. Πρόκειται για ένα διώροφο κτήριο, στο οποίο σήμερα διακρίνουμε τρεις οικοδομικές φάσεις: την ενετική, την τουρκική και τη νεοκλασσική. Στην πρώτη οικοδομική του φάση, αυτή της Ενετοκρατίας ανήκει η νότια πτέρυγα, η οποία περιλαμβάνει μία ισόγεια τοξωτή στοά, τη loggia, και μία αίθουσα στον όροφο, που έβλεπαν και τα δύο προς τη μεγάλη πλατεία της Αγίας Παρασκευής.
Το κτίριο του Βάϊλου, μαζί με τον ναό της Αγίας Παρασκευής και την πλατεία ανάμεσά τους, αποτελούσαν σημαντικό θρησκευτικό, διοικητικό και εμπορικό κέντρο του Negroponte στα χρόνια των Βενετών. Εντάσσονται στο πλαίσιο ενός μεγαλόπνοου σχεδίου ανοικοδόμησης που εφάρμοσαν στη Χαλκίδα οι Βενετοί, όταν πια εδραίωσαν οριστικά την κυριαρχία τους στην πόλη, με σκοπό τη δημιουργία ενός νέου διοικητικού, θρησκευτικού, και εμπορικού κέντρου, το οποίο θα ήταν σε άμεση επαφή και με το λιμάνι στο Βούρκο.
Την επόμενη περίοδο, αυτή της Τουρκοκρατίας, η οικία Βάϊλου χρησιμοποιήθηκε αδιάκοπα, ως κατοικία πια, με αποτέλεσμα να δεχθεί σημαντικές επεμβάσεις, κυρίως στο εσωτερικό. Πολλές από τις επεμβάσεις αυτές καταστράφηκαν στα νεότερα χρόνια οπότε προστέθηκαν και κάποια καινούργια στοιχεία αντιπροσωπευτικά του νεοκλασικού ύφους που κυριαρχεί στη Νεότερη περίοδο. Η ποιότητα της κατασκευής και η άμεση σχέση της με το μητροπολιτικό ναό της  Χαλκίδας, την καθιστούν ένα από τα σημαντικότερα και γιατί όχι γοητευτικότερα κτήρια, σύμβολο ακμής και ευημερίας της πόλης στα χρόνια της Ενετοκρατίας.
 

Στο Σαντζάκι του Egripoz (1470 – 1833)  Το Οθωμανικό Τέμενος του Εμίρ Ζαδέ

Ένα από τα οθωμανικά τεμένη που οικοδομήθηκαν κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας στη Χαλκίδα, ή αλλιώς Egriboz όπως ήταν γνωστή η πόλη εκείνα τα χρόνια, σώζεται ως τις μέρες μας σχεδόν ακέραιο. Πρόκειται για το Τζαμί του Εμίρ Ζαδέ, στη σημερινή οδό Κώτσου, το οποίο χτίστηκε στους πρώτους χρόνους της οθωμανικής περιόδου, στα τέλη δηλαδή του 15ου αιώνα. Η ονομασία του προέρχεται από τις λέξεις εμίρ (εμίρης) και ζαδέ (γιος), δηλαδή σημαίνει τέμενος του γιου του εμίρη. Το τζαμί, κηρυγμένο σήμερα μνημείο, σώζεται σε πολλή καλή κατάσταση, αν και έχουν καθαιρεθεί ο μιναρές και το προστώο τα οποία σώζονταν τουλάχιστον ως τα μέσα του 19ου αιώνα. Η επιμελημένη δόμηση με τον οκτάπλευρο τρούλο που καλύπτει τον τετράγωνο κεντρικό χώρο, συγκροτούν ένα επιβλητικό σύνολο που δεσπόζει στην πόλη. Στο εσωτερικό του τεμένους, στα ανατολικά, διατηρείται σε καλή κατάσταση η κόγχη του μιχράμπ. Απέναντι από το τζαμί σώζεται επιβλητική κρήνη της ίδιας περιόδου. Πρόκειται για μια από τις δεκαεννιά δημόσιες κρήνες που κατασκευάστηκαν κατά την οθωμανική περίοδο και αναφέρονται από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιά
Τσελεμπή.

Η Οικία των Παίδων

Ένα από τα λιγοστά αρχοντικά που σώζονται πλέον στον ιστορικό οικοδομικό ιστό της Χαλκίδας, είναι η Οικία Παίδων στην ομώνυμη οδό, στην ιστορική συνοικία του Κάστρου, ο οποίος στα χρόνια της τουρκοκρατίας φιλοξενούσε αποκλειστικά τουρκικό πληθυσμό και ελάχιστο εβραϊκό. Το κτήριο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της λαϊκής, κοσμικής αρχιτεκτονικής κατά το 17ο – 18ο αιώνα και υψώνεται σε τρία επίπεδα:

Το χαμώι, δηλαδή το υπόγειο που διαιρείται σε τρεις βοηθητικούς χώρους.
Το μετζοπάτωμα που προοριζόταν ως κατοικία των υπηρετών και για διάφορες βοηθητικές εργασίες
Το ανώι, όπου οι ιδιοκτήτες περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους.
Το ανώι, είναι ο κύριος χώρος του σπιτιού, όπου μαζευόταν η οικογένεια και οι οικοδεσπότες έκαναν τις κοσμικές τους συναθροίσεις. Φωτίζεται από μεγάλα παράθυρα που βλέπουν στην εσωτερική αυλή, αλλά και προς το δρόμο. Το ανώι χωρίζεται επίσης σε τρεις χώρους, το χαγιάτι, την μπασιά και τους οντάδες. Από το σκεπαστό χαγιάτι που βλέπει προς την εσωτερική αυλή, οδηγείται κανείς σε ένα μεγάλο χώρο τη μπασιά, που φωτίζεται με μεγάλα παράθυρα και χρωματιστούς φεγγίτες. Περιμετρικά της μπασιάς ορθώνονται οι οντάδες με κυριότερους το λεγόμενο καλοκαιρινό που δε διαθέτει τζάκι και τον «καλό» οντά που θα ήταν ο σπουδαιότερος και πιο επίσημος χώρος της οικίας. Στο εσωτερικό του πλήθος αρχιτεκτονικών και διακοσμητικών στοιχείων, φανερώνουν τη συνάφεια με τη λαϊκή αρχιτεκτονική της Μακεδονίας. Η Οικία Παίδων πιθανόν αρχικά να ανήκε σε Τούρκο αξιωματούχο. Η ανέγερση της μπορεί να τοποθετηθεί χρονολογικά προ του 1830 και μάλιστα ίσως και στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα.
Κατά τον 20ό αιώνα οι αλλαγές χρήσης της, αρχικά σε ξενοδοχείο και αργότερα σε ορφανοτροφείο, προκάλεσαν εκτεταμένες και πολλαπλές μετασκευές, με αποτέλεσμα να αλλοιώσουν σημαντικά την αρχική της μορφή.

Μέρος του τείχους όπου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο της Χαλκίδας

Εδώ μπορείτε να διαβάσετε αποσπάσματα ακριβών περιγραφών του ιατρού Στέφανου Καλλία, σχετικά με την πόλη της Χαλκίδας από το βιβλίο του με τίτλο "Η ΧΑΛΚΙΣ ΥΠΟ ΦΥΣΙΚΗΝ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗΝ ΕΠΟΨΙΝ", το οποίο εκδόθηκε το 1897 και επανεκδόθηκε το 1997.

Για περαιτέρω αναζήτηση της ιστορίας της πόλης της Χαλκίδας, 

Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών

 (ΕΕΣ)

Και

ΕΣΤΙΑ ΓΝΩΣΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Χαλκίδας

Ή να παρακολουθήσετε από το αρχείο της ΕΡΤ τη σειρά

"ΤΑ ΛΙΜΑΝΙΑ ΜΑΣ"
ένα επεισόδιο που περιηγείται  την  πόλη της Χαλκίδας. Τα λιμάνια της, την σύγχρονη πόλη και τα μνημεία της, που αποκαλύπτουν την ευβοϊκή ιστορία του τόπου.

ΠΗΓΕΣ

- Τα κείμενα καθώς και οι χάρτες είναι της  23ης Εφορείας Βυζαντινών αρχαιοτήτων μετά από συνεργασία της αρχαιολόγου κ. Γκάνη με την ομάδα μας.    

   http://www.yppo.gr/1/g1540.jsp?obj_id=2742

- Οι φωτογραφίες από την ομάδα Click...στην ιστορία, αλλά και από προηγούμενο πολιτιστικό πρόγραμμα του σχολείου μας σχετικό με την τοπική ιστορία.

- Περιγραφές: ΣΤΕΦΑΝΟΥ Κ. ΚΑΛΛΙΑ,  "Η ΧΑΛΚΙΣ ΥΠΟ ΦΥΣΙΚΗΝ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗΝ ΕΠΟΨΙΝ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΊΟΥ ΤΗς ΕΣΤΙΑΣ, Κ. ΜΑΪΣΝΕΡ

  & Ν.ΚΑΡΓΑΔΟΥΡΗ,  Επανέκδοση: 1997, Εκδόσεις ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ, Χαλκίδα.

- Αρχεία ήχου:   YouTube.mp3 - Νίκος Σκαλκώτας - The Sea,  N.Skalkottas http://www.youtube.com/watch?v=cU62Vzjho5I - 36 Greek Dances - Series II - 1. Syrtos (1936)   http://www.youtube.co/watch?v=ulUwcscPIRg 

   N. Skalkottas - 36 Greek Dances - Series I - 2. Critikos (1933)   http://www.youtube.com,   συνέντευξη του ιατρού κ. Καράκωστα (παλιού Χαλκιδέου) προς μαθήτριά μας   

  σχετικά με την Οικία Παίδων,  Περιγραφές Στέφανου Καλλία ακούγεται μουσική Νίκου Σκαλκώτα  - Skalkottas - 32 Klavierstück Nos. 1,2,3 -http://www.youtube.comhttp://www.youtube.com/watch?v=TxMVJuBqkns