Με τη συμμετοχή μας στο πρόγραμμα "Κλικ στην Ιστορία" είχαμε την ευκαιρία να διερευνήσουμε διάφορες πλευρές της καθημερινής ζωής των νέων στην περίοδο της Κατοχής στο Ηράκλειο. Επιλέξαμε την Κατοχή διότι θέλαμε να μάθουμε περισσότερα για μια ιστορική περίοδο που ίσως προετοίμασε ως ένα βαθμό τις συνθήκες της δικής μας εποχής. Επίσης, καθώς η διδακτική ύλη του μαθήματος της Ιστορίας αναφέρεται στο σύνολο της Ελλάδας, μας ενδιέφερε να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας εμβαθύνοντας στην τοπική μας ιστορία.

Βρετανικά καταστραμμένα αεροπλάνα,στο αεροδρόμιο του Μάλεμε, την επόμενη της μάχης της Κρήτης (Μαθιόπουλος Β. 1980).	Αντάρτες φωτογραφίζονται στην πλατεία Ελευθερίας του Ηρακλείου τις μέρες της απελευθέρωσης (Μαμαλάκης 2010).

Δώσαμε μεγαλύτερη έμφαση στη ζωή των νέων στο Ηράκλειο της Κατοχής και όχι σε θέματα που ήδη έχουν διερευνηθεί από τους ιστορικούς. Θέλαμε έτσι να ξεδιπλώσουμε πτυχές της τοπικής ιστορίας που δεν έχουν ήδη μελετηθεί. Επιπλέον, επιλέξαμε να εστιάσουμε στους νέους διότι οι περισσότεροι είναι εν ζωή και θα μπορούσαν να μας διηγηθούν οι ίδιοι τον τρόπο ζωής τους. Τέλος, ζώντας σε μία εποχή κατά την οποία δεν έχουμε αντιμετωπίσει ζητήματα επιβίωσης, μας ενδιέφερε να μάθουμε πώς αντιμετώπιζαν οι νέοι τις κακουχίες της κατοχικής περιόδου.

Μέθοδος και υλικό

Για την εργασία μας δουλέψαμε κυρίως με τη μέθοδο της συνέντευξης από πληροφορητές που έζησαν ως νέοι την περίοδο της Κατοχής στην πόλη του Ηρακλείου και σε κοντινά χωριά. Επίσης, κάναμε μικρής έκτασης βιβλιογραφική έρευνα στη Βικελαία βιβλιοθήκη Ηρακλείου.
Αναζητήσαμε τους πληροφορητές μας ανάμεσα σε συγγενικά μας πρόσωπα ή φίλους της οικογένειας. Τελικά συγκεντρώσαμε πέντε συνεντεύξεις, τέσσερις από άντρες (από 75 έως 101 ετών σήμερα) και μία από γυναίκα 78 ετών σήμερα. Οι άνθρωποι αυτοί έζησαν την Κατοχή ως παιδιά και νέοι στο Ηράκλειο (ένας άντρας, 86 ετών) και σε κοντινά χωριά (οι υπόλοιποι πληροφορητές). Ωστόσο, ακόμη και οι τέσσερις πληροφορητές μας που έζησαν την Κατοχή στην επαρχία, είχαν κάποια γνώση για τις συνθήκες ζωής στο Ηράκλειο.

Γερμανός αξιωματικός και ο συνεργάτης του με το υποκριτικό χαμόγελο απευθύνονται στα κουρελιασμένα και ξυπόλητα παιδάκια (Μαθιόπουλος Β. 1980).	Κατά την κατάληψη της Κρήτης, σε ένα δρόμο του Ηρακλείου,Γερμανοί στρατιώτες συζητούν ενώ τα παιδιά, κακοντυμένα και ξυπόλητα τους χαζεύουν (Μαθιόπουλος Β. 1980).

Κατά τις συνεντεύξεις ακολουθήσαμε οδηγό συνέντευξης που είχαμε προηγουμένως συνθέσει  και αποφασίσει ως ομάδα. Τα θέματα στα οποία εστιάσαμε ήταν τα εξής:

• Τρόφιμα και πείνα
• Σχολική ζωή
• Διασκέδαση
• Η καθημερινή ζωή στο χωριό και στην πόλη
• Επαφή με τους κατακτητές Γερμανούς
• Συμμετοχή σε δράσεις αντίστασης κατά των Γερμανών

Πριν αναπτύξουμε τα αποτελέσματα της μικρής μας έρευνας θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε ένα μικρό ιστορικό της Γερμανικής Κατοχής στο Ηράκλειο.

Η Κατοχή στο Ηράκλειο

Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 κηρύσσεται ο Ελληνο-Ιταλικός πόλεμος, ενώ οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941. Το Ηράκλειο βομβαρδίζεται από την γερμανική αεροπορία ήδη από τις 14 Μαΐου. Στις 20 Μαΐου χιλιάδες αλεξιπτωτιστές πέφτουν στην Κρήτη προσπαθώντας να την καταλάβουν. Το νησί υπερασπίζονται μικρές συμμαχικές μονάδες (Άγγλοι, Νεοζηλανδοί, Αυστραλοί) και οι άοπλοι Κρητικοί, που όμως δεν διστάζουν να αντιμετωπίσουν τους πάνοπλους Γερμανούς με ξύλα και αγροτικά εργαλεία.

Οι επιθέσεις αποκρούονται και τα Τάγματα των Γερμανών αλεξιπτωτιστών έχουν τεράστιες απώλειες. Στο τέλος του βομβαρδισμού έχει καταστραφεί το ένα τρίτο της πόλης και έχουν χαθεί πολλές ανθρώπινες ζωές. Η μέρα αυτή έμεινε στη μνήμη των Ηρακλειωτών σαν η "Μαύρη Παρασκευή". Από τις 28 Μαΐου μέχρι την 1η Ιουνίου αποχωρούν από το Ηράκλειο τα συμμαχικά στρατεύματα και η πόλη παραδίδεται στους Γερμανούς. Η Κατοχή έχει ξεκινήσει για το νησί.

Μια σημαντική στιγμή αντίστασης στη Γερμανική Κατοχή σημειώνεται τη νύχτα της 13ης προς 14η Ιουνίου 1942, όταν ομάδα σαμποτέρ που έφτασε στην Κρήτη με το Ελληνικό υποβρύχιο "Τρίτων" εισχωρούν στο χώρο του αεροδρομίου και καταστρέφουν με εμπρηστικές βόμβες 20 περίπου αεροπλάνα της Γερμανικής αεροπορίας.
Η ημέρα της πολυπόθητης απελευθέρωσης ήρθε για την πόλη του Ηρακλείου στις 11 Οκτωβρίου 1944.

Σχολική ζωή

Σύμφωνα με τους ανθρώπους που μας μίλησαν, στη διάρκεια της Κατοχής υπήρχαν διτάξια σχολεία, τα οποία διακρίνονταν σε αρρένων και θηλέων. Δηλαδή τα αγόρια φοιτούσαν σε χωριστά σχολεία από τα κορίτσια. Στις πόλεις λειτουργούσαν περισσότερα σχολεία απ' ό,τι στα χωριά.

Οι δασκάλοι, μας λένε, ήταν πολύ καλοί, γράφανε στον πίνακα το μάθημα και από εκεί τα παιδιά τα αντιγράφανε στα τετράδιά τους. Οικονομική δυνατότητα για αγορά βιβλίων δεν υπήρχε  και για αυτό το λόγο, τα πιο πολλά βιβλία ήταν παλιά και μεταχειρισμένα.

Όσον αφορά τη ζωή μες στην τάξη οι δασκάλες και οι δάσκαλοι φοβόντουσαν πάρα πολύ τους Γερμανούς. Όταν ερχόταν οι Γερμανοί στο σχολείο οι δάσκαλοι ήταν υποχρεωμένοι να τους κάνουν υποκλίσεις.

Θυμάμαι πως ένας Γερμανός, ο οποίος ήταν ελληνομαθής και μπορούσε να παρακολουθήσει το μάθημα,  ήρθε μια φορά και απαίτησε από τη δασκάλα να μιλήσει στα παιδιά για τη Γερμανία, ότι είναι μια πλούσια και πολύ πολιτισμένη χώρα. Η δασκάλα αναγκάστηκε να τα πει. (Συνέντευξη από Ε.Σ)

Η πείνα

Στην πόλη, αναφέρουν οι άνθρωποι που μας μίλησαν, υπήρχε περισσότερη πείνα απ' ό,τι στα χωριά. Αυτό συνέβαινε γιατί στα χωριά υπήρχε η δυνατότητα να καλλιεργήσουν τη γη και να ασχοληθούν με την κτηνοτροφία και συγκεκριμένα με την εκτροφή προβάτων. Στα χωριά έσπερναν επίσης σιτάρι,  κριθάρι και φύτευαν διάφορα λαχανικά. Τέλος, παρήγαγαν συνήθως λάδι και μερικές φορές υπήρχαν σταφίδες και αποξηραμένα φρούτα.

Σε κάποιες περιοχές του Ηρακλείου, υπήρχαν μαγειρεία από τα οποία οι άνθρωποι προμηθεύονταν ψωμί και γαλέτες, ζάχαρη, αλεύρι και λίγο ελαιόλαδο για τηγανίτες. Παρά την δυνατότητα των χωρικών να παράγουν οι ίδιοι την τροφή τους, υπήρξαν και περιπτώσεις χωριών στα οποία οι άνθρωποι υπέφεραν από την πείνα.

Στην πόλη, τέλος, υπήρχαν μαυραγορίτες, άνθρωποι, δηλαδή, οι οποίοι πουλούσαν τρόφιμα με πολύ μεγάλο υλικό αντίτιμο στην μαύρη αγορά.

Διασκέδαση

Παρά τις δυσκολίες της Κατοχής, οι νέοι μπορούσαν και να διασκεδάζουν. Κάνανε πάρτι σε διάφορα σπίτια με γραμμόφωνο, χορεύανε και κάνανε βόλτες τις Κυριακές. Τα μικρότερα παιδιά παίζανε βόλους, κυνηγητό και άλλα παιχνίδια της εποχής. Υπήρχανε επίσης  ζαχαροπλαστεία και ουζερί όπου οι νέοι μπορούσαν να περνούν την ώρα τους.

Απαγορεύσεις των Γερμανών 

Όταν βράδιαζε οι κάτοικοι απαγορευόταν να κυκλοφορούν στους δρόμους. Οι δρόμοι ήταν σκοτεινοί, χωρίς φωτισμό, αλλά συσκότιση επιβαλλόταν και στα σπίτια. Οι Γερμανοί ανάγκαζαν τους ντόπιους να κάνουν αγγαρείες, έκαναν επιτάξεις σπιτιών και τροφίμων.

Φόβος επικρατούσε στις καρδιές των ανθρώπων οι οποίοι ένιωθαν ότι έπρεπε να είναι πολύ προσεκτικοί γιατί φοβούνταν μήπως οι Γερμανοί κάνουν κακό στην οικογένεια τους. 

Αντίσταση

Σύμφωνα με τους ανθρώπους που μας μίλησαν, η συμμετοχή των νέων στην αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς ήταν ελάχιστη. Το μόνο που θυμούναι είναι ότι όταν οι Γερμανοί έπεφταν στην Κρήτη με τα αλεξίπτωτα πολλοί νέοι -αγόρια και κορίτσια- τους πολεμούσαν με ό,τι είχαν. Κανένας όμως από τους πληροφορητές μας δεν συμμετείχε σε ενέργειες αντίστασης ο ίδιος.

Συμπεράσματα

Ακούγοντας τους ανθρώπους που έζησαν στην Κατοχή καταλάβαμε ότι τότε υπήρχαν πολλές δυσκολίες, όπως έλλειψη τροφίμων, ο φόβος για τη ζωή και την επιβίωση. Ταυτόχρονα όμως, διαπιστώσαμε ότι οι νέοι είχαν κάποιες φορές τη δυνατότητα και να διασκδάσουν. Στα χωριά μάλιστα η ζωή ήταν κάπως πιο εύκολη από ό,τι στην πόλη. Καταλήξαμε τέλος, ότι οι νέοι δεν συμμετείχαν ενεργά στην αντίσταση κατά των Γερμανών.

Βιβλιογραφία

Μαθιόπουλος, Β. 1980. Εικόνες Κατοχής. Αθήνα: Μετόπη.

Μαμαλάκης, Κ. 2010. Από τον Ερμή στην Αριάδνη. Κρήτη 1941 - 1945. Ηράκλειο: Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών.

Παλίδου, Α. 2009. Ντοκουμέντα μιας Εποχής. Ηράκλειο: Τυποκρέτα.